De experts omschrijven de coronacrisis als het ‘Tsjernobyl-moment’ van de 21e eeuw, een verwijzing naar de kernramp in Oekraïne in 1986. Ze stellen dat wetenschappers jarenlang hebben opgeroepen maatregelen te nemen om de mensheid te beschermen tegen een pandemie. Daar zou onvoldoende mee zijn gedaan.

Lidstaten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vroegen ongeveer een jaar geleden om het onderzoek van het IPPPR. Dat panel bestaat onder anderen uit politieke zwaargewichten als oud-premier Helen Clark van Nieuw-Zeeland en Nobelprijswinnares Ellen Johnson Sirleaf, de voormalige leider van Liberia.

De conclusies van de onderzoekers liegen er niet om. Instellingen hebben volgens het panel nagelaten om burgers te beschermen tegen een pandemie die leidde tot ruim 3 miljoen doden. Als geen hervormingen worden doorgevoerd, zal het ook in de toekomst niet lukken om zo’n gezondheidscrisis te voorkomen.

De onderzoekers zeggen in hun rapport dat te veel landen in februari 2020 een afwachtende houding aannamen. Van gecoördineerd, internationaal leiderschap was geen sprake. Ook hebben lidstaten nagelaten om de WHO de bevoegdheden te geven om haar werk naar behoren te kunnen uitvoeren.

Ook de WHO zelf krijgt kritiek. Die organisatie had waarschijnlijk al op 22 januari kunnen besluiten om groot alarm door een internationale noodsituatie uit te roepen, vindt het IPPPR. Dat gebeurde pas acht dagen later. Het duurde tot maart voordat de WHO over een pandemie sprak. Pas toen kwamen veel landen echt in actie.

Het IPPPR komt met een reeks aanbevelingen. Zo moeten de rijke landen voor september een miljard coronavaccins afstaan aan minder welvarende staten. Ook moeten overheden en bedrijven vrijwillig de licenties en technologie vrijgeven om coronavaccins te kunnen produceren. Als dat niet binnen enkele maanden gebeurt, moet het worden afgedwongen.

De onderzoekers pleiten er ook voor de WHO onafhankelijker te maken. Dat moet onder meer worden bereikt door de topman van de organisatie maximaal één termijn van zeven jaar te geven, zonder een optie op herverkiezing. Ook moet de internationale gemeenschap de financiering van de organisatie beter gaan regelen.

Het voorkomen van gezondheidscrises moet ook hoger op de internationale politieke agenda komen. De experts pleiten in het rapport voor de oprichting van een internationale raad (‘Global Health Threats Council’) die wordt voorgezeten door staatshoofden. Landen worden ook opgeroepen om zelf pandemie-coördinatoren te benoemen met zware bevoegdheden.