Opvallend in de verkiezingscampagne was dat we het woord bezuinigen nauwelijks hebben gehoord. Geen debat over het financiële plaatje. Het kenmerkt het huidige sentiment. Er lijkt voor alles volop geld beschikbaar. Voorheen konden heftige discussies ontstaan over pakweg 100 miljoen, nu smijt de overheid met tientallen miljarden. En niemand stelt de vraag: wie gaat dat allemaal betalen?

Zeker, steunpakketten zijn onvermijdelijk om een golf van faillissementen af te wenden. Investeringen in klimaat, zorg en onderwijs, wie zal het nut ervan betwisten? Maar in de kabinetsformatie dienen onderhandelaars toch ook onder ogen te zien hoe we de komende periode omgaan met het huishoudboekje. Koersen we aan op blijvend een hogere staatsschuld, waar risico’s aan kleven, of keert op enig moment de noodzakelijkheid van bezuinigingen terug in de afwegingen? Wie zadelen we op met de rekening?

Als we de cijfers van het Centraal Planbureau over de partijprogramma’s in herinnering roepen, weten we dat voor het bedrijfsleven zwaardere lasten dreigen. Zo ligt een hogere vennootschapsbelasting in het verschiet.

Invloed overheid

Het past in een bredere ontwikkeling. Recent onderzoek van accountants- en adviesconcern PwC toont aan dat CEO’s bezorgd zijn over de economische en politieke omgeving. Zij vrezen voor een grotere invloed van de overheid, voor uitbreiding van dwingende maatregelen, bijvoorbeeld om de CO2-uitstoot te reduceren. Het vestigingsklimaat staat onder druk. De investeringen vanuit het buitenland namen in 2020 met een kwart af.

Na de economische malaise in het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw ging het roer om. Onder aanvoering van de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Britse premier Margaret Thatcher werd de overheidsbemoeienis teruggedrongen. Die maakte plaats voor deregulering, flexibilisering, privatisering en globalisering, ofwel: het accent op de vrije markt, het verwijderen van belemmeringen bij het zakendoen. Het bracht toename van welvaart en banen.

Meer links

De laatste jaren zijn er signalen van een geleidelijk omgekeerde beweging. Noem het een wat meer linkse benadering. Misschien luidde in 2018 het schrappen van het plan tot afschaffing van de dividendbelasting wel de omslag in. Zelfs de VVD schuift op en wil af van de scherpe randjes van het neoliberale model.

Maatschappelijk tekent zich onbehagen af jegens het grootbedrijf. De banken verkeren wat dat betreft al sinds de financiële crisis van 2008 in een ongemakkelijke positie. Andere machtige concerns worden al gauw geassocieerd met zaken als belastingontduiking en buitensporige bonussen. Vorige week nog was er enige ophef over vestigingen in Nederland die hier steun opstrijken, terwijl de moederbedrijven in het buitenland riant dividend uitkeren.

Alleen mogen we niet vergeten dat al het geld dat nodig is voor herstel en toekomstige welvaart eerst moet worden verdiend en dat gebeurt in het bedrijfsleven. Aan de deelnemers aan de formatie de taak om de juiste balans te vinden.