De vrijheid van onderwijs komt de komende jaren onder vuur te liggen. Dat blijkt uit een analyse van de verkiezingsprogramma’s. Gelijkheid gaat voor de meeste politieke partijen boven vrijheid.
In 2017 vierde het bijzonder onderwijs het honderdjarig bestaan van de financiële gelijkstelling met het openbaar onderwijs. In de afgelopen decennia was die vrijheid in de woorden van oud-GPV-Kamerlid Schutte „een onrustig” bezit en moest die steeds „opnieuw bevochten worden.” De greep van de overheid op het onderwijs nam gestaag toe.
De trend is niet gestopt nu het grondwetsartikel een eeuw oud is. Integendeel. Veel politieke partijen willen de greep op het bijzonder onderwijs verder verstevigen en hun emancipatieagenda in naam van de vrijheid opleggen aan behoudende scholen.
Wie de verkiezingsprogramma’s erop naslaat, ziet in eerste instantie dat veel politieke partijen voorstander zijn van artikel 23. Zij willen de bestaande indeling van openbaar en bijzonder onderwijs in stand houden. „De vrijheid van onderwijs is een groot goed”, zo staat in het VVD-verkiezingsprogramma. Ook PVV, Forum voor Democratie, DENK en de christelijke partijen CDA, ChristenUnie en SGP staan pal voor de vrijheid van onderwijs.
Onderschrijving
Maar PvdA, D66, GroenLinks en SP tappen uit een ander vaatje. De PvdA heeft enkele maanden geleden al een initiatiefwetsvoorstel ingediend om artikel 23 te wijzigen zodat scholen van ouders (en leerlingen) geen onderschrijving meer mogen vragen van de grondslag van de school. Scholen mogen ook niet langer homoseksualiteit afwijzen.
D66, dat zich de afgelopen jaren met onderwijswoordvoerder Van Meenen gematigd opstelde, trekt in het verkiezingsprogramma flink van leer. Feitelijk wil de partij inhoudelijk hetzelfde als de PvdA. Als dat kan zonder aanpassing van de Grondwet, heeft dat de voorkeur van de democraten.
GroenLinks wil de greep op het bijzonder onderwijs fors verstevigen. „Voor het bijzonder en het openbaar onderwijs gaan dezelfde regels gelden. Dat betekent dat de overheid toeziet op het waarborgen van kritisch denken en burgerschap op alle scholen, kinderen geen ontheffing van de leerplicht kunnen krijgen op grond van een geloofsovertuiging en dat scholen geen leraren en leerlingen mogen weigeren op basis van hun identiteit.”
De SP steunt inhoudelijk de lijn van GroenLinks. De partijen gaan een stapje verder dan in het recente verleden. Zij willen niet alleen een acceptatieplicht van leerlingen, maar ook van leraren. De geloofsovertuiging van een docent mag voor schoolbestuurders geen reden zijn om hem of haar niet aan te nemen.
Maar ook de partijen die niet vooraan staan om de Grondwet te wijzigen, plaatsen kanttekeningen bij de onderwijsvrijheid. Zo wil de PVV die niet langer laten gelden voor islamitische scholen.
Niet van deze tijd
De VVD zegt weliswaar dat de vrijheid van onderwijs een groot goed is, maar de partij staat wel een grondwetswijziging voor „die bepaalt dat de vrijheid van onderwijs (artikel 23) het gelijkheidsbeginsel (artikel 1) niet mag ondermijnen.” Dat kan forse consequenties hebben. Tijdens een Kamerdebat heeft VVD-lijsttrekker en premier Rutte vorig jaar gezegd dat het afwijzen van homoseksualiteit wat hem betreft niet meer van deze tijd is.
Het CDA heeft een pittige discussie achter de rug over de onderwijsvrijheid. Lijstrekker Hoekstra wilde een wijziging van het programma; hij kreeg deels zijn zin. De zinsnede dat het CDA „de ruimte voor bijzondere scholen wil beschermen” bleef toch gehandhaafd. Maar er staat in het programma nu wel een begrenzing: „al mag artikel 23 van de Grondwet nooit een vrijbrief zijn voor intolerantie of inperking van elkaars rechten op scholen.”
In een interview met het Reformatorisch Dagblad stelde Hoekstra vorige week dat hij er grote moeite mee heeft als leerkrachten aan leerlingen overdragen dat homoseksualiteit zondig is: „De grondrechten zijn nevengeschikt, herinner ik me uit de colleges staatsrecht. Allemaal moeten ze ten volle te worden gerespecteerd; het is artikel 23 én artikel 1.”
Succesformule
ChristenUnie en SGP wijden in hun verkiezingsprogramma’s waarderende woorden aan het stelsel en de wetgeving die we nu kennen. Zij hebben geen behoefte aan veranderingen. „De overheid waakt ervoor dat niet één bepaalde visie op ”het goede” en ”het goede leven” aan het onderwijs wordt opgelegd”, zo stelt de ChristenUnie in het verkiezingsprogramma. De SGP ziet de vrijheid van onderwijs als „een succesformule”. En: „De vrijheid van onderwijs mag materieel niet verder onder druk gezet worden.”
