Kans op koud winterweer; kunnen de schaatsen uit het vet?
Komt er koud winterweer aan? Sommige weerkundigen denken van wel. Het kan volgens hen een ijzige, sneeuwrijke februarimaand worden. De sleutel tot het weer van de komende weken is het gedrag van de zogeheten polaire vortex.
De Amerikaanse meteoroloog Judah Cohen, directeur van Atmospheric and Environmental Research in Massachusetts (VS) verwacht een koude februarimaand. Hij liet dat eerder deze week weten op de populairwetenschappelijke website livescience.com. Ook andere wetenschappers volgen het weer met grote belangstelling.
Wat is de polaire vortex?
Hoog in de atmosfeer boven de Noordpool bevindt zich een lagedrukgebied, een enorme draaikolk van ijskoude poollucht van soms -80 graden Celsius. Deze ”stratosferische polaire vortex” draait als een tol boven de Noordpool tijdens de poolnacht van november tot maart. In de stratosfeer, zo’n 20 tot 40 kilometer hoog, waait het met snelheden tot 300 kilometer per uur. De kern van de vortex ligt boven Groenland.
Het grote temperatuurverschil tussen de ijskoude poolwervel en de omringende lucht veroorzaakt in de troposfeer, op 6 tot 15 kilometer hoogte, een zogeheten ”poolnachtstraalstroom”. Deze straalstroom waait in een cirkel om de vortex heen.
Wat is er momenteel met die poolwervel aan de hand?
Normaal gesproken is de poolwervel redelijk stabiel. Maar dat kan veranderen als er breuken komen in de polaire straalstroom in de troposfeer. Die veroorzaken een onregelmatige golfbeweging in de atmosfeer, zowel verticaal als horizontaal. De verticale luchtbeweging in de troposfeer brengt warmere lucht naar de stratosfeer. Daardoor kan de temperatuur in de stratosfeer binnen enkele dagen met wel 50 graden stijgen, dit is de zogeheten ”plotselinge stratosferische opwarming”. Het gevolg is een stijgende luchtdruk boven de Noordpool en een instabiele poolwervel.
Hoe gaat dat in zijn werk?
Het is een zichzelf versterkend fenomeen. Vanaf de Poolzee trekt vochtige lucht naar het zuiden landinwaarts. Boven het droge Siberië ontstaat uit de vochtige lucht bewolking waaruit veel sneeuw valt. De sneeuw reflecteert warmte uit de atmosfeer de ruimte in. Siberië wordt daardoor kouder. Deze kou verstoort op zijn beurt de polaire straalstroom. Die begint tegen de vortex te duwen. De tollende vortex begint vervolgens te ‘wiebelen’, en kan aan de wandel gaan of in tweeën splitsen.
Dat laatste lijkt te gaan gebeuren. Vorige week begon een deel van de vortex andersom te draaien en naar Europa te bewegen. Dit splitsen kan een week in beslag nemen, verwacht Amy Butler van NOAA, de Amerikaanse ‘KNMI’ in Boulder. Tegelijk wordt de straalstroom minder krachtig. Deze beweegt verder naar het zuiden en gaat steeds sterker slingeren.
Wat is het gevolg van de splitsende poolwervel voor het weer?
Boven het noordelijk halfrond krijgt warmere lucht vanuit het zuiden weinig kans om door te dringen naar het noorden. Deze wordt effectief tegengehouden door de slingerende polaire straalstroom. Koude lucht krijgt de overhand. Dat maakt de kans op zacht winterweer een stuk kleiner. Meteorologen verwachten dan ook wekenlang koud weer met veel sneeuwval in het oosten van de VS en Oost-Azië. Nu een deel van de poolwervel zich richting Europa beweegt, kunnen ook delen van Europa hun borst nat maken.
Komt dat extreme weer ook naar Nederland?
Door de invloed van de relatief warme Noordzee is het de vraag in hoeverre Nederland te maken krijgt met strenge vorst en extreme sneeuwval. Kleine veranderingen in windsterkte en windrichting kunnen in ons land het verschil maken tussen kwakkelweer en ijzige koude met stevige sneeuwval.
Heeft het gedrag van de poolwervel met klimaatverandering te maken?
Het lijkt tegenstrijdig dat de opwarming van de aarde de oorzaak is van kouder winterweer op het noordelijke halfrond. Maar de meteorologen Cohen en Butler sluiten dat niet uit. Het noordpoolgebied warmt door klimaatverandering sneller op dan welk ander gebied ter wereld ook. De zee-ijsbedekking neemt daardoor sterk af. In september 2020 was de Arctische zee-ijsbedekking op een minimum beland, het op één na laagste niveau ooit dat in september is geregistreerd.
Hoe minder zee-ijs de Noordpool bedekt, hoe meer vochtige lucht vanaf de zee naar het zuiden landinwaarts kan trekken, en hoe meer sneeuw er kan vallen in Siberië. En dan gaat het balletje rollen. Dat is exact wat Cohen momenteel ziet gebeuren: veel sneeuwval in Siberië en een verzwakte, instabiele poolwervel. Hij verwacht daarom een koude februarimaand op het noordelijk halfrond. Het winterweer zal naar verwachting zo’n vier tot zes weken aanhouden.
