Onze economie ontwikkelt zich sinds de Schotse moraalfilosoof prof. Adam Smith (1723-1790), vader van de klassieke economie en een van de pijlers onder het liberalisme, in sneltreintempo. Smith meende dat het nastreven van het eigen, individuele belang niet verkeerd is, omdat het ook een groter maatschappelijk belang kan dienen. Als grondlegger van de vrije markt en de Industriële Revolutie leverde hij een koppeling met het kapitalisme.

De Russische econoom Nikolaj Kondratjev ontdekte in de jaren dertig van de vorige eeuw dat er sinds de vrijemarkteconomie economische golven van voorspoed waren ontstaan met een lengte van zestig jaar. Na een periode van technische vooruitgang en toenemende welvaart kwam er steeds een overgangsperiode, waarin alle ballast die tijdens die zestig jaar groei was ontstaan, werd opgeruimd. Kondratjev werd in 1938 in opdracht van Stalin geëxecuteerd omdat zijn vooruitstrevende economische ideeën niet strookten met het communisme.

De technische vooruitgang werd zichtbaar in de komst van materiële zaken als stoommachine en spoorwegnet, stofzuigers en strijkbouten, telefonie en telegrafie, jaren later gevolgd door de automatisering. Daarnaast kwamen er sociale vangnetten en betere medische zorg.

De vooruitgang was mogelijk door de inzet van fossiele energie, naar later bleek een grote bedreiging voor het klimaat en de natuur. Daarom is een complete herinrichting van onze samenleving nodig, met het oog op de toekomst van onze jongeren.

Marshallhulp

De laatste transitie (opruimperiode), die kwam na de langdurige economische voorspoed van 1875-1929, duurde twintig jaar. Ze omvatte de crisis van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog, inclusief de naweeën daarvan.

In 1949 begon weer een lange economische welvaartsgolf van zestig jaar. Ons land maakte een wederopbouw door met Marshallhulp. Deze groeigolf duurde tot 2008, het jaar van de hypotheek-, banken- en eurocrisis.

In de overgang naar de volgende lange golf (stel: van 2030/35 tot 2090/2100) moet alles wat overtollig is, worden vernietigd, zodat de volgende generatie weer met een schone lei kan beginnen. Wij bevinden ons nu nog volop in de beginfase van het opruimen en dat duurt, met het huidige beleid, nog wel tien tot vijftien jaar. Ik vrees namelijk dat al het overbodige geld dat onder het neoliberale beleid is geschapen, als sneeuw voor de zon zal verdwijnen.

Geldontwaarding

De monetair-financiële en politieke autoriteiten hebben van het verleden geleerd welke voetangels en klemmen ze deze keer moeten vermijden. De Knappe Koppen (KK’s) van vandaag pogen zo een gigantische terugval te voorkomen. Het adagio is: vasthouden wat we hebben opgebouwd en daarop verder bouwen. Of dat gaat lukken, weten we niet. De modellen die daarvoor worden gebruikt, zijn gedateerd en niet geschikt om nieuwe impulsen te geven aan de economische activiteiten. Dit is het gevolg van vier ontwikkelingen: de coronapandemie, de terugval van de wereldhandel (onder andere door hergebruik van goederen), de conversie van fossiel naar duurzaam, en de opbouw en inrichting van de samenleving voor onze jongeren en hun nakomelingen (rentmeesterschap). Uit de geschiedenis weten we dat na elke pandemie de wereld is veranderd. Ik denk dat de tijd van vóór corona niet terugkomt.

Wat de KK’s ons nu voortoveren, is een ruim geldbeleid, met gratis geld, in de hoop dat de problemen daardoor vanzelf worden opgelost. Wij burgers worden daarmee geconfronteerd door de vrijwel-nul-rente op spaargeld en stijgende pensioenpremies dan wel lagere pensioenuitkeringen. Onderwijl zijn de hypotheekrentes nog nooit zo laag geweest, waardoor de huizenprijzen stijgen. Het zijn tekenen dat de waarde van geld afneemt.

De jongeren van nu staan anders in de samenleving dan die van gisteren. Denk aan de beweging van de 16-jarige klimaatactiviste Greta Thunberg en het thema van de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos volgend jaar: The Great Reset, in de context van de ”herinrichting van onze samenleving”.

Jongeren kijken kritisch naar de politiek van de gevestigde partijen. Hun beleid kun je zien als neoliberaal met een sociaal randje, met een te kleine antenne voor klimaat, milieu en natuur (biodiversiteit). Die jongeren zien te weinig aandacht voor hun belangen in de wereld van morgen.

Wat op ons afkomt, zijn robotisering, kunstmatige intelligentie, meer bèta-gericht handelen (algoritmes), de macht van data, internet en digitalisering. Een aantal waarden moet opnieuw worden gewogen, zoals klimaat, milieu en natuur (biodiversiteit), de sociaal-maatschappelijke fundamenten en de staatsinrichting van Europa. Democratie en neoliberalisme hebben een herwaardering nodig. Een herprofilering van de waarden arbeid, opleiding, om- en herscholing, inkomen, wonen, veiligheid en privacy is ook noodzakelijk. Onze generatie staat voor een enorme opdracht.

De auteur is oud-bankdirecteur.