Als er één thema is waarover alle voors en tegens zijn gewisseld, is het vaccinatie onder reformatorische gelovigen. De overwegingen hierover zijn niet wezenlijk anders vanwege de coronacrisis. Toch zijn er ook nieuwe dimensies wakker geroepen. Ik denk aan de toenemende vermenging van religieuze bezwaren en twijfels over de veiligheid en betrouwbaarheid van vaccins. Dat laatste wordt gevoed door alarmerende berichten en theorieën. Niet alleen onder bevindelijk gereformeerden heerst wantrouwen, door de hele samenleving is de scepsis ten aanzien van de coronavaccins fors. Dit resulteert in een beperkte vaccinatiebereidheid.

Het luistert hier wel nauw. Het zou plat zijn om al die bezorgde mensen weg te zetten als complotdenkers. We hebben het over complexe materie en niet iedereen die kritisch is op vaccins is een complotdenker. Het is logisch dat gewone burgers het moeilijk vinden om in de grote stroom informatie onderscheid te maken tussen feiten en fabels. Laten we daarom een scherp onderscheid maken tussen de begrijpelijke moeilijkheden van een immense informatiestroom én het geloof dat vaccins een duivels complot zijn onder leiding van Bill Gates.

Spelbreker

Inmiddels is duidelijk dat de overheid de ontwikkeling van een breed beschikbaar coronavaccin ziet als dé uitweg uit de crisis. Daarmee dringt ook de vaccinatievraag zich op aan iedere volwassen Nederlander. Vaccinatie is niet langer alleen een thema voor jonge ouders, reizigers naar exotische oorden of ouderen vanwege de griepvaccinatie.

Wie niet ruimhartig aan het beëindigen van deze crisis meewerkt, is zomaar een spelbreker die op de blaren moet zitten. Dit geldt zozeer dat liberale politici meer of minder bedekt toespelingen maken op een vaccinatieplicht dan wel indirecte drang. Let wel: liberalen! In de gereformeerde gezindte denken wij veel te positief over hen. Iets soortgelijks zien we ten aanzien van de klassiek-christelijke opvattingen over huwelijk en seksualiteit. Het geduld met standpunten van deze ”achtergebleven groeperingen” is op. Hoog tijd voor seculiere beschaving.

Deze ontwikkeling rond dwang en drang speelt al jaren. Ik denk aan de vaccinatieprogramma’s van staatssecretaris Blokhuis naar aanleiding van de uitbraak van mazelen enige jaren geleden. Deze ontwikkeling vloeit voort uit de kritiek op de antivaxbeweging, die met haar prikweerstand de landelijke dekkingsgraad doet dalen, en is dus niet gevoed door de religieus bezwaarden. Niet de Biblebelt, maar de Klaverbubbel veroorzaakt de reuring. Er is juist een dalende trend als het gaat om mensen die zich om godsdienstige redenen niet laten inenten.

Motieven beproeven

Hoe moeten wij reageren op de toenemende druk om ons te laten inenten? Allereerst is het een vraag of het verstandig is om de oplossing uitsluitend op te hangen aan vaccins. Het moet nog blijken of een vaccin sluitende en duurzame bescherming biedt.

Hoe ligt dat voor degenen die niet willen vaccineren vanwege hun geloof in God, Die als een vader voor hen zorgt? Wij mogen niet bepalen of iemand in zijn vertrouwen op God vaccinatie een plaats kan geven. Als iemand ervan overtuigd is dat hij daarmee de Heere verdriet doet, dan moet diegene vooral niet overgaan tot vaccinatie.

Tegelijk staan gewetensbezwaarden voor de opgave hun motieven te beproeven. Zijn hun argumenten tegen vaccinatie steekhoudend? Komen deze argumenten voort uit een levend geloof in God en een buigen voor Zijn Woord of is ”niet inenten” een soort groepsidentiteit?

En wat is de persoonlijke verantwoordelijkheid naar kwetsbare, ongevaccineerde naasten, die soms om gezondheidsredenen niet kunnen worden ingeënt? Niet vaccineren is toegestaan, maar heeft mogelijk wel schadelijke gevolgen voor de directe omgeving. Dat element moet eerlijk benoemd worden. In bijvoorbeeld het jodendom stelt men met een beroep op het zesde gebod („Gij zult niet doden”) ”niet vaccineren” gelijk aan een ander in gevaar brengen. Dit element verdient serieuze overweging.

En principes mogen wat kosten. Wie principieel weigert zich te laten inenten, zal niet terugschrikken als dit persoonlijk nadeel oplevert.

Lange traditie

Ik verbind hieraan een waarschuwing voor de religieus bezwaarden. Vanuit de Nederlandse Patiëntenvereniging (NPV) onderhoud ik contact met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, met staatsecretaris Blokhuis en met Kamerleden. Waar mogelijk bepleit ik het afzien van een vaccinatieplicht of van drang. Het kost mij niet veel moeite om uit te leggen dat Nederland een lange traditie kent waarin ruimte is voor religieuze bezwaren tegen vaccinatie. Men erkent die traditie en in bepaalde zin is er respect voor.

Dit begrip is er veel minder voor de argumentatie van de antivaxers. Hun argumenten vindt men schadelijke opinievorming, die drijft op wantrouwen tegenover beproefde overheidsinstituten. Gelovige gewetensbezwaarden moeten daarom de godsdienstige overwegingen niet inruilen voor of aanvullen met de antivaxargumentatie. Daarmee bewijzen zij de geboden vrijheid geen dienst. Stá voor principes, maar vervuil ze niet.

Ongerust

Daarbij komt de precaire kwestie van het gebruik van menselijke cellijnen in de ontwikkeling van vaccins. Bij de ontwikkeling van sommige vaccins wordt een cellijn gebruikt die is gebaseerd op één lang geleden geaborteerde foetus. Een oorsprong dus die ethisch verwerpelijk is. Veel kennis in de huidige geneeskunde komt van vroegere experimenten en experimentele geneeskunde die we nu ethisch afkeuren. Er blijft een spanning tussen onze onvermijdelijke verbondenheid met dingen in de samenleving die tegen Gods geboden ingaan en de oproep ons onbesmet van de wereld te bewaren. Om die reden wijzen wij het persoonlijk gebruik van een dergelijk vaccin niet af, als dat voor velen van levensbelang kan zijn.

Veel mensen zijn ongerust. Betrouwbare informatie kan dit verminderen. Er moet ook duiding worden gegeven. Om die reden werkt de NPV aan een nieuwe brochure over vaccinatie, met uitleg over ethische en theologische afwegingen, maar ook over de werking en ontwikkeling van vaccins. Daarbij geven we waar nodig eerlijk aan dat we geen oorzaak zien om de veiligheid en effectiviteit van vaccins te betwijfelen. De NPV schrijft mensen niet voor of ze zich wel of niet moeten laten inenten. Ze zal wel altijd staan naast die mensen die zich vanwege hun geloof in de Heere God niet laten vaccineren.

Het past, tot slot, niet om meewarig te kijken naar gelovige gewetensbezwaarden. Zij doen mij denken aan de Rechabieten uit Jeremia 35. Zij waren trouw aan hun voorvader Jonadab. Hun levensstijl viel uit de toon: Geen landbouw, geen wijngaarden, geen wijn drinken en geen huizen bouwen, maar wonen in tenten. Vreemdelingen. Hun leefwijze vormde een zichtbare correctie op de heersende cultuur.

Misschien maak ik het nu te mooi. Maar wellicht verwijzen de gelovige vaccinatieweigeraars ons naar een leven waarin het heil niet wordt gezocht in vaccins en medische wetenschap, maar in een groot vertrouwen op een goede God, Die zorgt in alle omstandigheden en sterker is dan ziekte en dood. Dan vormen zij met hun levensstijl een correctie op de heersende, seculiere cultuur, waarin maakbaarheid zo’n grote plek inneemt. Is dit het achterliggende motief, dan is het nog niet zo verkeerd.

De auteur is directeur NPV-Zorg voor het Leven.