De Nederlandse overheid mag per direct stoppen met haar dijkversterkingsprogramma’s. Dit stelde directeur Alphons van Winden van Bureau Stroming, een Gelders adviesbureau voor natuur- en landschapsontwikkeling, recent met zoveel woorden in De Gelderlander. Het Rijk zou op basis van verkeerde vooronderstellingen van de klimaatverandering veel te strenge normen bedacht hebben. „Als je nu honderd jaar terugkijkt en de trend in de waterstanden ziet, dan worden ze steeds lager.” De jaren 1993 en 1995 waren uitschieters, vindt Van Winden. Wat hem betreft investeert Nederland beter in het bevaarbaar houden van de rivieren. „Dat is een veel grotere opgave dan de hoogwaterbescherming.”

Urgentie

In die laatste stelling valt belangenvereniging Koninklijke BLN-Schuttevaer voor de binnenvaart hem bij. Nautisch-technisch adviseur Marleen Buitendijk: „De laatste keer dat schepen niet mochten doorvaren vanwege hoogwater was in 1995. Laagwatersituaties komen veel vaker voor. Schepen kunnen dan minder lading meenemen vanwege een beperkte diepgang. De rivierbodem daalt door erosie elk jaar een aantal centimeters. Harde lagen en funderingen eroderen niet mee en vormen drempels voor de scheepvaart.”

In 2018, tijdens langdurige extreme lage waterstanden, kwam hierdoor de bevoorrading van grondstoffen in het geding. Dat hierdoor de aandacht voor het probleem groeide, juicht Buitendijk toe. „De binnenvaart verzorgt 33 procent van het goederenvervoer in Nederland. Als de schepen zeven maanden lang minder dan een halve lading kunnen meenemen, zoals in 2018, heb je meer dan een miljoen vrachtwagens nodig om dat te compenseren. Die wil je niet extra over de weg. En dat kan ook helemaal niet, want er rijden in totaal rond de 250.000 vrachtwagens in Nederland.” Door de klimaatverandering zullen laagwaterperiodes zelfs vaker, langduriger en heviger worden, vermoedt ze. „Dus ja, de urgentie is groot.”

Kleine kans

Rijkswaterstaat veegt het idee van overbodige dijkverhogingen echter van tafel. Een door meerdere ambtenaren samengestelde reactie meldt dat voor alle gebieden achter de dijken sinds 2017 een in de Waterwet vastgestelde norm geldt: de kans dat iemand door een overstroming verdrinkt moet kleiner zijn dan eens in de 100.000 jaar. „Daar horen waterstanden bij die maar zelden voorkomen: eens in de 1000 jaar of minder. Dat die extreme waterstanden de afgelopen twintig jaar niet zijn voorgekomen, zegt dus helemaal niets. De kans dat je dit in een mensenleven meemaakt is al zeer klein.”

De meeste dijkversterkingen zijn trouwens niet het gevolg van hogere waterstanden, aldus Rijkswaterstaat, maar van nieuwe kennis over de sterkte van dijken. „Vooral qua stabiliteit van de dijken zijn nog verbeteringen mogelijk. Daar vindt nu een herstelactie voor plaats. Daarnaast zijn in het rivierengebied de normen sinds 2017 strenger geworden dan voorheen. Dat heeft onder meer te maken met de gevolgen voor het achterland bij een eventuele dijkdoorbraak. Die gevolgen werken nu veel beter door in de normen.”

Sluizen

Het probleem met laagwater speelt op de Waal, de voornaamste rivier voor de scheepvaart, en op de Gelderse IJssel, stelt Rijkswaterstaat. „Vrijwel overal kunnen we de gewenste peilen handhaven, ook als er erg weinig water is. Alleen op de Waal en de IJssel kan dit niet. De enige manier om dit wel te kunnen is door er stuwen in te bouwen. Maar dat levert veel hinder op voor onder andere de scheepvaart en de natuur, en dit is dus ongewenst. Bovendien mag dit niet in verband met de internationale Rijnvaartakte van Mannheim.”

BLN-Schutttevaer is evenmin voor sluizen te porren. Net als Rijkswaterstaat hoopt de brancheorganisatie oplossingen te vinden binnen het Deltaprogramma Integraal Riviermanagement (IRM) van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Hierin werkt het Rijk met allerlei partners, waaronder BLN-Schuttevaer, samen aan de bevaarbaarheid van de Nederlandse rivieren. Buitendijk: „De Beleidstafel Droogte van het IRM, waar wij ook bij betrokken waren, heeft eind december 46 aanbevelingen gedaan naar aanleiding van de droogteperiode van 2018. Willen we Nederland bereikbaar en mobiel houden, dan is het zeer verstandig om de vaarwegen optimaal te benutten.”