Hij ziet er op het eerste gezicht uit als een normale collectezak, de ”digitaler klingelbeutel”, bedacht door Fabian Kraetschmer van de Evangelische Kerk Berlin-Brandenburg-schlesische Oberlausitz (EKBO).

Het verschil zit ’m in het schermpje tussen het handvat en het zakje waarin papier- en muntgeld geworpen kan worden. Via een draaiknop kan de kerkganger het bedrag selecteren dat hij wil geven. Daarna is het een kwestie van even een bankpas of een geschikte mobiele telefoon boven het scherm te houden.

Dat de kerk in Oost-Duitsland begint met digitaal collecteren, mag gerust uniek genoemd worden. Bijna geen land in Europa verkiest zo sterk contant geld boven elektronisch betalen als Duitsland.

Kraetschmer heeft er desalniettemin het volste vertrouwen in dat de digitale collectezak een succes gaat worden. De EKBO heeft er zelfs patent op aangevraagd. Vanaf komende herfst worden ze in kerken in Berlijn-Mitte getest.

QR-code

De ontwikkelingen in de Duitse kerk zijn niet uniek, al is het voor zover bekend wel de eerste keer dat er een speciale collectezak is ontwikkeld. Zweden geldt als een van de eerste landen waar kerkgangers collectegaven kunnen doneren via de smartphone. Al in 2015 werd ermee geëxperimenteerd. Tijdens de collecte verschijnt er in de kerk een QR-code op het scherm van de beamer, waardoor bezoekers eenvoudig een gift kunnen overmaken.

Een van de redenen waarom kerken moeten overwegen om digitaal te gaan collecteren, is volgens Kraetschmer dat het steeds meer moeite kost om contant geld in te leveren bij banken. „Op het platteland moeten diakenen vaak ver rijden om geld te storten. Dat kost tijd en brandstof, bovendien moet je de bank betalen voor deze service. Daardoor worden de opbrengsten uit collectes steeds marginaler.”

Engeland

Veel verder dan de kerk in Duitsland is de Anglicaanse Kerk in Engeland. Vorig jaar deed de kerk op zestig plaatsen een proef met contactloos collecteren. Dat experiment verliep dusdanig succesvol dat de anglicanen in maart besloten om via de website parishbuying.org.uk het digitale doneren aan te gaan bieden voor alle 16.000 plaatselijke kerken. De betaalautomaten kunnen niet alleen omgaan met bankpassen, maar ook met diensten als Apple Pay en Google Pay.

In Nederland biedt onder meer de Raad van Kerken apparatuur aan om digitaal te collecteren. Voorwaarde is wel dat gebruikers ook een deel van de opbrengst ten goede laten komen aan de Raad van Kerken.

Ook banken proberen kerken op weg te helpen. Rian Vens-Hagting van ABN AMRO bijvoorbeeld formuleerde begin dit jaar in een blog een advies aan kerken: „Mis de boot niet, laat u adviseren.” Volgens haar hebben steeds minder mensen contant geld op zak, ook in de kerk. Ervaringen van kerken die al ‘digitaal’ collecteren, wijzen uit dat juist ouderen ook positief zijn over deze mogelijkheid.

Ook econoom Wim Boonstra van de Rabobank verwacht dat nu goede doelen steeds vaker met een pinautomaat aan de deur verschijnen, kerken niet achterblijven. Op de website van de bank schrijft hij te verwachten dat het aandeel van contant geld in collectes de komende jaren sterk zal afnemen.

In Duitsland buigt de synode van de EKBO zich dit najaar over een verdere invoering van de digitale collectezak. Volgens bisschop Markus Dröge van de kerk past de uitvinding naadloos binnen de liturgie. „De collecte hoort bij de eredienst. Met het inzamelen van geld wordt de voorbede concreet: met bidden en het goede doen, zei Dietrich Bonhoeffer al.”

Positieve ervaringen

In de gereformeerde kerk vrijgemaakt (gkv) in Delft is het mogelijk om tijdens de collecte digitaal te doneren. En de ervaringen zijn positief, zegt voorzitter Hans Klamer van de diaconie.

De kerk in Delft gebruikte bij een proef vorig jaar aanvankelijk een collectebus „vergelijkbaar met een exemplaar waarmee huis-aan-huiscollectes gehouden worden.” De betaalhandeling verliep contactloos via een bankpas. Toch was dat geen succes, aldus Klamer. „Iedere kerkganger moet eerst kiezen welk bedrag hij wilde geven, vervolgens bevestigen, dan de bankpas tegen de bus aanhouden en ten slotte nog op ”akkoord” drukken. Dat duurde veel te lang. Na een maand zijn we ermee gestopt.”

Dit jaar werd in Delft het collectesysteem van het Lelystadse bedrijf Givt geïntroduceerd. Dat werkt een stuk gebruiksvriendelijker, zegt Klamer. „Als de collectezak door de rij komt, kun je met een klik op je smartphone een bedrag geven. Dat gaat bijna net zo snel als contant geld in de zak doen.”

Het systeem werkt via een zogeheten dongel, een klein zendertje in de collectezak, in combinatie met de Givt-app op de mobiele telefoon van kerkgangers. Van tevoren kan de kerkganger instellen welk bedrag hij wil geven. Als de collectezak eenmaal voorbijkomt, is het voldoende om de telefoon erlangs te halen. Klamer: „Helaas is het systeem nog wat storingsgevoelig. Sommige mensen moeten hun mobieltje wel drie of vier keer langs de zak halen voordat de gift wordt geregistreerd. We zijn er nog niet achter waardoor dat komt.”

De totale opbrengst van de collecte is sinds de introductie van Givt met een kwart toegenomen, aldus Klamer. „Tegelijkertijd is het aandeel contact geld met een kwart gedaald. Per saldo hebben we nu een collecteopbrengst van 125 procent, waarvan 50 procent via Givt en 75 procent op de traditionele manier binnenkomt.”

Klamer schrijft de toegenomen opbrengst toe aan het feit dat veel kerkgangers al langere tijd moeite hebben om voldoende contant geld op zak te hebben voor de collecte in de kerk. „Zij gaven dan maar niets meer. Deze mensen zijn als het ware terug van weggeweest.” De collecteopbrengst wordt door Givt iedere maandag overgemaakt naar de kerkelijke gemeente.