Toen Matteo Messina Denaro (1962) nog niet op de radar van de politie stond, had hij er een handje van om in dure auto’s te rijden en mooie pakken en een Rolex te dragen. Hij was dan ook niet zomaar iemand, maar de oudste zoon van de maffiabaas uit Castelvetrano, een stadje met ruim 30.000 inwoners, aan de westkust van Sicilië.

Zijn eerste misdaden pleegde hij tijdens de bloedige maffiaoorlog op het eiland aan het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw. Messina Denaro zou onder meer een echtpaar hebben vermoord van wie de vrouw drie maanden zwanger was. Deze dubbele moord zou hij hebben uitgevoerd in opdracht van Toto Riina (1930-2017), de hoogste maffiabaas die in 1993 achter de tralies zou verdwijnen.

In 1993 dook Messina Denaro onder. Sindsdien is hij voortvluchtig. De autoriteiten vermoeden dat hij zich gewoon in de buurt van zijn geboorteplaats schuilhoudt, hoewel hij een „mobiele” actieradius heeft, zoals de officier van justitie Francesco Lo Voi vorige week zei.

Maffiosi oefenen hun macht territoriaal uit: de baas kan niet van een afstand toekijken. Bernardo Provenzano (1993-2016), die Riina als maffiabaas opvolgde, werd in 2006 gearresteerd in een boerderij in de buurt van Corleone, de plaats waar hij zijn leven lang had gewoond.

Met Provenzano onderhield Messina Denaro goede contacten. Ze stuurden elkaar geregeld briefjes die, opgerold en met plakband dichtgemaakt, door handlangers werden bezorgd. Bij Provenzano’s arrestatie vond de politie tientallen van deze briefjes, die Provenzano tegen de regels in na lezing niet had verbrand. Mogelijk bewust om Messina Denaro in zijn val mee te sleuren.

Maar zonder succes. Messina Denaro is al twaalf jaar de facto de hoogste maffiabaas van Sicilië. Het is niet gezegd dat de koepel van maffiabazen hem officieel heeft verkozen, omdat die koepel vermoedelijk niet meer bij elkaar komt. Maar ook al zou Messina Denaro niet formeel nummer één zijn, dan is hij dat zeker wel symbolisch.

Het succes van Messina Denaro bestaat eruit dat hij nog steeds kan bogen op een indrukwekkend netwerk, waaronder zijn naaste familieleden. Het is geen toeval dat het gemeentebestuur van Castelvetrano vorig jaar naar huis werd gestuurd wegens maffia-infiltratie. Het stadje wordt nu rechtstreeks door Rome bestuurd.

Vorige week werden er 22 mensen gearresteerd, onder wie twee zwagers van Messina Denaro. Het was niet de eerste keer dat de organisatie hard werd aanpakt. In totaal zijn er de laatste jaren 3,5 miljard euro aan bezittingen geconfisqueerd en tientallen mensen achter de tralies verdwenen, onder wie een zus van Messina Denaro. Zij moest veertien jaar de cel in. Het net rond de maffiabaas lijkt zich echter steeds verder te sluiten.

Messina Denaro vertegenwoordigt een nieuwe generatie criminelen die, in tegenstelling tot de bloeddorstige maar tamelijk eenvoudig levende Riina en Provenzano, wél van opzichtige luxe houden. Tegelijk omarmt Messina Denaro het aloude systeem waarbij handlangers zijn briefjes bezorgen, met daarin codenamen en versluierende opdrachten. Dat is voor de maffiosi veel veiliger dan de communicatie via bits en bytes.