Dat betoogt Maarten den Admirant in het deze week verschenen boek ”Kohbrugge’s eerherstel. Hoe de kijk op zijn prediking veranderde” (uitgave in eigen beheer). Den Admirant (89) maakt sinds 1992 deel uit van de redactie van Ecclesia, orgaan van de Stichting Vrienden van Dr. H. F. Kohlbrugge.

Het leven van de hersteld lutherse proponent Kohlbrugge, geboren en getogen in Amsterdam, ging niet bepaald over rozen. Al jong moest hij zijn vader missen en werd hij verantwoordelijk voor de kostwinning. Na een krachtige bekering ging de proponent heel anders preken en kreeg hij veel toeloop van eenvoudige mensen, tot ergernis van de notabelen van de hersteld lutherse gemeente in Amsterdam, waarvan hij lid was.

Toen de jonge prediker een klacht indiende tegen de zijns inziens vrijzinnige prediking van ds. D. R. Uckerman brak een periode van strijd aan. Uckerman sprak van „geestdrijvers en dwepers, die de mens tot wanhoop en zelfmoord brachten.” Hij liet weten dat hij zich ten hoogste beledigd voelde dat een jonge proponent hem –als oudgediende– durfde te betichten van onrechtzinnigheid. Uckerman wilde Kohlbrugge elke keer niet ontvangen en de kerkenraad eiste dat Kohlbrugge zijn beschuldiging zou herroepen. In de daaropvolgende procedure kwam dit steeds weer terug. Kohlbrugge werd uiteindelijk afgezet als proponent.

Promotie

Kohlbrugge verhuisde naar Utrecht om daar zijn theologische studie voort te zetten en promoveerde in 1829 tot doctor in de theologie. Omdat hij tot het inzicht kwam dat de aloude gereformeerde leer volkomen overeenstemde met Gods Woord, zocht hij aansluiting bij de toenmalige Hervormde Kerk.

Daar kwam hij weer in een eindeloos proces van formele procedures terecht, want deze kerk zat niet op een dergelijke „onruststoker” te wachten. Men belette hem het lidmaatschap waarvoor een getuigenis van goed gedrag van zijn voormalige gemeente nodig was, wat hij natuurlijk nooit zou kunnen krijgen. Typerend voor de „aristocratische besturenkerk” was dat ds. J. van Slogteren, voorzitter van het provinciaal kerkbestuur, de befaamde woorden uitsprak: „Wij moeten rust hebben in onze Kerk, rust moeten wij hebben!”

Kohlbrugge werd zo door hersteld luthersen verstoten, door hervormden geweerd, maar vervolgens ook door Reveilvrienden en afgescheidenen in de steek gelaten. Zijn radicale visie op de heiliging (Christus wordt ons ook toegerekend in de heiliging) en zijn afwijzing van het beginsel van de Afscheiding waren hiervoor verantwoordelijk. Hij werd beschuldigd van antinomianisme, het loochenen van de wet (vooral als regel voor het leven).

Den Admirant: „De reformatoren hadden zich fel gekeerd tegen de werkheiligheid in de Rooms-Katholieke Kerk. Maar ook in de kerken van de Reformatie dreigde volgens Kohlbrugge het gevaar dat het wezen van de wet van God niet recht werd verstaan. Er ontstond tweeërlei soort nieuwe werkheiligheid. Ten eerste de gevóélsheiligheid, kenmerkend voor kringen die zich toeleggen op wat zij de Nadere Reformatie noemen. En daarnaast de léérheiligheid, die dikwijls gevonden wordt in de kringen waar men de orthodoxie voor zich opeist.”

Alleen een kleine kring van intieme vrienden bleef Kohlbrugge trouw. Een voorzichtige rehabilitatie was dat hij op verschillende hervormde kansels in Nederland mocht voorgaan.

Rijzende ster

De ster van Kohlbrugge rees echter snel na zijn dood, zo laat Den Admirant zien in een reeks getuigenissen. De hervormde theoloog Oepke Noordmans zei dat Kohlbrugge tot op zekere hoogte particulier eigendom was geworden, maar het lag niet in de bedoeling van deze prediker om in vriendenkringen opgesloten te worden. Hij was een oecumenische geest, sterk belezen in kerkvaders en reformatoren. Zijn hart ging uit naar de landskerken, al moest hij zijn invloed oefenen in een vrije gemeente, namelijk in Elberfeld. En deze invloed is volgens Noordmans, meer dan bij enige andere theoloog uit het Reveil, Europees geweest.

Lovend uitte zich de Zwitserse theoloog Karl Barth: „Krachtiger dan wie ook voor en na hem in de negentiende eeuw heeft Kohlbrugge de theologie van de Reformatie weer ten tonele gevoerd en daarmee het protestantisme aan zijn oorsprong, aan zijn wezen herinnerd.” Prof. dr. A. van de Beek noemt in zijn boek ”Van Kant tot Kuitert” Kohlbrugge een van de bijna vijftig personen die de theologische discussie in die periode het meest hebben beïnvloed.

Hoe komt het dat Kohlbrugge dan nog steeds bij sommigen als een omstreden theoloog bekendstaat?

Den Admirant: „Dat heeft te maken met zijn visie op de heiliging, die in kringen van Reveil en Afscheiding scherpe kritiek ontlokte. Zijn visie op de heiliging stuit echter nog altijd op weerstand. Maar vooral vanaf het tweede kwart van de twintigste eeuw hebben gezaghebbende theologen blijk van waardering én bewondering gegeven voor deze theoloog, zoals Noordmans, Miskotte en Barth. Hij wordt zelfs in één adem genoemd met grote geesten als Augustinus, Luther en Barth.”

Kohlbrugge is dus uiteindelijk wel gerehabiliteerd?

„Zeker. Hij heeft eerherstel gekregen, niet alleen in de Hervormde Kerk maar ook in afgescheiden kerken, die zijn heiligingsleer jarenlang ten onrechte in verband brachten met antinomianisme. Zelfs in de in 1952 herenigde Evangelisch-Lutherse Kerk is Kohlbrugge in feite gerehabiliteerd. Het mooiste bewijs vind ik dat Kohlbrugge de eerste plaats innam bij de Nationale Protestantentest van de Protestantse Kerk in Nederland. In deze test, die op 31 oktober 2016 werd gelanceerd ter gelegenheid van 500 jaar Reformatie, zijn profielen van 23 bekende protestanten opgenomen. Het aantal dat zich het nauwst met Kohlbrugge verwant voelde, was het grootst.”