Het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken (CIO) bevrijdde minister van Eredienst Grapperhaus maandag van een lastig dilemma: hoe te reageren op de ophef over de kerkgang in Staphorst? Het gremium dat geacht wordt de kerken te vertegenwoordigen ging –samen met koepels van moslims, joden en hindoes– met de bewindsman in overleg. Terwijl dat gaande was deden meerdere scenario’s over de mogelijke uitkomsten ervan de ronde. De meest aannemelijke daarvan was dat de minister alle grote kerken zou vragen hun van overheidswege nog altijd toegestane toelatingsbeleid van soms wel honderden kerkgangers per dienst nog eens te heroverwegen en het in lijn met het appel dat hij zaterdagavond al deed, zou laten bij een algemene aansporing.

Des te groter was daarom de verbazing toen maandag rond de middag bekend werd waartoe het beraad had geleid: de in het overleg vertegenwoordigde kerken hadden Grapperhaus vrijwillig toegezegd de omvang van de diensten af te schalen tot maximaal dertig aanwezigen. Het zingen zou volgens het advies van het CIO aan het adres van de kerken per direct moeten worden gestaakt.

In een communiqé waarin de uitkomsten van het overleg worden bezegeld wordt onderkend dat de hersteld hervormde gemeente in Staphorst zich zondag keurig hield aan de overheidsrichtlijnen. Tegelijkertijd heet de gang van zaken in de Overijsselse plaats „een exces” te zijn. Uitgangspunt van het document is namelijk dat de snelle verspreiding van het coronavirus en de felle maatschappelijke reacties op Staphorst op dit moment „meer prudentie” vragen van kerken dan in de overheidsrichtlijnen staat.

„Een volstrekt overtrokken, ongeloofwaardige overreactie, niet gebaseerd op feiten maar op de onderbuik van de Telegraaf”, reageerde prof. dr. A. Huijgen (TUA) maandag. SGP-leider Van der Staaij zei de indruk te hebben dat de nieuwe maatregelen meer te maken hadden met commotie dan met rijp beraad.

Dat de overheid het vooralsnog houdt bij een vrijblijvend beroep op de kerken lijkt op het eerste gezicht nog een opsteker te zijn. „We kunnen niets opleggen”, lichtte Grapperhaus’ woordvoerder maandag desgevraagd toe. Tegenover andere media liet Grapperhaus weten dat van handhaving vooralsnog geen sprake kan zijn. De vrijheid van godsdienst werpt daarvoor de nodige blokkades op.

Of er zondag inderdaad massaal gaat worden afgeschaald naar diensten met hooguit dertig kerkgangers, ook als de kerkzaal meer dan 2000 zitplaatsen telt, is dus nog de vraag. Feit is echter wel dat de juridische blokkades voor een belangrijk deel kunnen worden geslecht en dat wat nu begint als een dringend advies langs meerdere routes alsnog kan veranderen in een bindende plicht.

De eerste route vereist actie van de Veiligheidsregio’s. Zij kunnen besluiten het maximaal 30 aanwezigenadvies op te nemen in hun noodverordeningen. Toegegeven, het zou een zotte vertoning zijn aangezien de juridische ondeugdelijkheid van het stelsel met noodverordeningen al meerdere keren door de Tweede Kamer is aangekaart én het systeem op zijn laatste benen loopt. De coronawet die binnenkort van kracht moet worden, hevelt de bevoegdheden van de veiligheidsregio namelijk over naar zorgminister De Jonge, die gecontroleerd wordt door de Tweede Kamer. Die verordeningen nog één keer uit de kast halen, ligt dus niet voor de hand, maar uitgesloten is het niet.

De tweede route heeft alles te maken met diezelfde coronawet. De Tweede Kamer kan woensdag tijdens het plenaire debat over die wet namelijk kiezen voor een grondige wetsverbouwing, en wel als volgt. In het huidige ontwerp ontbreekt voor de zorgminister de bevoegdheid om met één generieke maatregel voor alle kerken vast te leggen hoeveel kerkgangers er maximaal aanwezig mogen zijn in de diensten. De Kamer kan woensdag echter besluiten hem die mogelijkheid alsnog te geven. Als de bewindsman vervolgens van die optie gebruik gaat maken, wordt wat nu nog een advies is omgezet in een plicht.

CU-leider Segers deed maandag een klemmend appel op Grapperhaus om deze week via een vervolgoverleg alsnog op zoek te gaan naar ruimte voor maatwerk voor de kerken. Voor grote kerkelijke gemeenten kan dat gunstig uitpakken, maar als de coronawet strenger wordt gemaakt is daar geen vervolgoverleg meer tegen bestand.

Kortom, als iets een bedreiging is voor de vrijheid van de kerken dan is dat zo’n verbouwing van de coronawet.