Spanje is een land van alles of niets en dat begint 's ochtends al meteen bij het ontbijt. Het begrip ochtend moeten we daarbij ruim opvatten. Een Spaans ontbijt kan net zo makkelijk om half zes als om elf uur naar binnen worden gewerkt.

Wat de tweedeling alles of niets betreft, vallen Ramon (78) en Juan (75) duidelijk in de eerste categorie. Om kwart over elf verlaten zij restaurant Gavà in de gelijknamige voorstad van Barcelona, tot in de wijde omtrek befaamd om het ontbijt. Een kleine twee uur eerder zijn ze hier naarbinnen gegaan, zoals elke woensdagochtend.

In de tussentijd hebben Ramon en Juan het volgende menu achter de kiezen gewerkt: een schotel met diverse worstsoorten, een zomersalade, twee stoofschotels lamsvlees, een portie varkenspens, eieren met gedroogde ham, twee flessen wijn, koffie en whisky. Vóórdat het tijd is voor de warme hoofdmaaltijd thuis, zo tegen half drie, hebben ze nog net een paar uurtjes om even bier te gaan drinken. Dat doen ze op het kerkplein van hun woonplaats Castelldefels, een paar kilometer verderop.

Ramon en Juan zijn geen uitzondering. Heel wat leeftijdgenoten volgen hetzelfde patroon. Misschien zijn zij de laatste generatie bejaarden uit de Spaanse arbeidersklasse die nog een degelijk pensioen geniet. Genieten doen ze in elk geval. „Zolang het lichaam het volhoudt", zegt Ramon met een kwajongensachtige glimlach.

Het andere uiterste is een haastig en minimaal ontbijt, bestaand uit een kop koffie (natuurlijk niet gefilterd maar espresso, al dan niet met melk) en een tostada (geroosterd brood) of een paar biscuitjes, een croissant of een magdalena (cakeje). Dit ontbijt is vooral geschikt voor mensen die nog niet met pensioen zijn, zoals scholieren die net iets te laat opstaan om op tijd op school te komen.

Speciale vermelding verdient het ambtenarenontbijt. Onbekendheid met dit door en door Spaanse fenomeen kan tot stress, hartkloppingen en andere vervelende aandoeningen bij de klant leiden. Veel ambtenaren die op kantoor werken, doen dat van acht tot drie. Op papier tenminste. In de praktijk is het verstandig om er niet op te rekenen dat je vóór een uur of tien zo iemand op zijn werkplek aantreft. Dat geldt vooral voor de elite van de ambtenarij bij de centrale overheid in Madrid.

Als je dit eenmaal weet, valt ermee te leven, hoe irritant ook voor de meeste Spanjaarden die zelf wél hard werken. Maar het probleem is dat vanaf een uur of tien, half elf het aantal ambtenaren dat op zijn werkplek zit drastisch daalt. Bellend met persafdelingen van ministeries en andere overheidsorganen, heb ik het ontelbare malen te horen gekregen: helaas, de perschef is nét even het pand uit om te ontbijten. Deze toestand kan met gemak tot een uur of één aanhouden. Waarna het eigenlijk niet meer de moeite is om nog terug te gaan naar kantoor, zeg nou zelf.

Regionale ontbijtculturen

Net als in andere zuidelijke landen is het in Spanje gebruikelijk om in het café te ontbijten. Dat geldt voor het hele land. Maar daarnaast zijn er grote regionale verschillen in de ontbijtcultuur.

In Catalonië is ”pa amb tomàquet” (brood met tomaat) het hart van de ontbijttafel. Het vereiste brood is stevig, lijkt op het Nederlandse boerenwitbrood, en kan al dan niet geroosterd worden. De tomaat is van een speciale soort die klein, rijp en sappig is, zodat je een halve tomaat over het brood kunt wrijven tot je alleen de schil overhoudt. Een scheut olijfolie en zout maken het gerecht compleet.

Typisch voor de Madrileense ochtend is ”chocolate con churros”, een warme chocoladedrank waarin je stokjes van gefrituurd tarwedeeg doopt. Voor de Galiciërs is het heel normaal om ”caldo gallego” te ontbijten, een groentesoep met brood en worst. In Valencia kun je de dag beginnen met ”horchata”, een zoete drank gemaakt van aardamandel. En in Cantabrië houden ze van ”sobaos”, een zoete cake uit de Valle del Pas.

Serie Ontbijten

De één eet ’s ochtends witte bonen, de ander rijst, een derde volkorenbrood. Een serie over ontbijten in het buitenland. Deel 2: Hoe begint de gemiddelde Spanjaard de dag? Volgende week: deel 3: ontbijten in Colombia.