Fokker en de Sint Bavokerk in Haarlem zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op 1 september 1911 vloog de 21-jarige piloot met zijn zelfgebouwde toestel rondjes om het bedehuis aan de Grote Markt. Zijn imago veranderde in één keer van mislukkeling in held. Is er nog wat van Fokker in Haarlem te vinden?

Op ongeveer een kilometer afstand van de kerk staat het huis waar Fokker met zijn ouders woonde. Aan het pand aan de Kleine Houtweg 65 is niets te zien dat op de beroemdheid duidt. Het is een groot rijtjeshuis aan een park, middenin de stad. Een buurt waar honderd jaar geleden de gegoede burgerij woonde.

De as van Fokker, die in 1939 overleed, is begraven op de dodenakker Westerveld, in het plaatsje Driehuis, 10 kilometer ten noorden van zijn woonhuis. Op het enorme grafmonument is een plaquette aangebracht, waarop staat te lezen dat Fokker in 2019 honderd jaar actief was in Nederland. Het is in 2019 onthuld door de Haarlemse burgemeester Jos Wienen. Die honderd jaar wijst er op dat Fokker in 1919 in Nederland een fabriek opende.

Anthony was echter al veel eerder actief. Geboren op Java als zoon van een Nederlandse koffieplanter kwam hij als vierjarige in 1894 met zijn ouders in Nederland. „Zijn ouders kozen Haarlem als woonplaats, omdat het daar op het gebied van cultuur en onderwijs een goed klimaat was”, zegt Gert Blüm. De amateurhistoricus verdiept zich al jaren in de geschiedenis van met name de Amerikaanse Fokkerfabrieken. „Maar Anthony bracht er op school weinig van terecht.”

Met een van zijn vrienden, Frits Cremer, zoon van een steenrijke oud-minister, ontwikkelt Fokker een autoband die niet lek kan. Later blijkt dat een ander die ook al heeft uitgevonden. Blüm: „Vader Fokker stuurde zijn zoon naar Duitsland om zich te gaan verdiepen in de autotechniek. Daar kwam Anthony terecht op een school waar ook een afdeling was voor vliegtechniek.” Anthony bouwt samen met een Duitser een van de aanwezige toestellen af, de Spin. De Duitser maakt een ongelukje met de Spin. Fokker neemt een tweede toestel mee naar Haarlem. Op 31 augustus 1911, de verjaardag van koningin Wilhelmina, mag Fokker zijn kunsten laten zien. „Zijn vader was betrokken bij het oranjecomité en liet zijn zoon een vliegdemonstratie geven als onderdeel van de kermis.” Een dag later stijgt Anthony nogmaals op van een veldje in Haarlem. Ditmaal om rondjes te gaan vliegen rond de Bavo. „Heel Haarlem moet op dat moment stil hebben gelegen. Dit was nog nooit vertoond.”

Fokker vertrekt al snel weer naar Duitsland. Hij wordt genaturaliseerd tot Duitser, want alleen op die manier kan hij grote opdrachten krijgen. Fokker ontwikkelt goede vliegtuigen, die de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruiken. Ook bedenkt hij een systeem waarmee de piloot tussen de propeller door kan schieten. Wanneer hij in 1919 in Nederland terugkeert, breekt zijn nationaliteit hem op. Anthony wil in het huwelijk treden, maar Haarlem wil geen Duitser laten trouwen. Anthony weet het via prins Hendrik zo ver te krijgen dat hij weer Nederlander kan worden.

Financieel gezien heeft Haarlem weinig aan Fokker te danken. „Fokker heeft op allerlei plaatsen in Nederland fabrieken geopend. En later in Amerika. Maar nooit in Haarlem. Hij maakte goede vliegtuigen en was zelf ook een briljant vliegenier. Maar als zakenman kan ik hem minder waarderen. Hij ontsloeg bijvoorbeeld vlak voor de kerst al zijn personeel om geen kerstbonus uit te hoeven keren. En hij wist door juridische trucs belastingen te omzeilen. Zijn moraal ging vooral langs zijn portemonnee.”

Huizen met historie

Dit is het tweede deel in een serie over woonhuizen van historische personen. Dinsdag deel 3.

Anthony Fokker

Anthony Fokker wordt op 6 april 1890 geboren op Java. Hij komt in 1894 met zijn ouders naar Nederland. Fokker wordt al op jonge leeftijd vliegtuigpionier. Hij ontwikkelt zijn eigen toestellen. In Duitsland en Amerika heeft hij succes. Fokker trouwt twee keer en gaat daarna samenwonen. Hij overlijdt op 23 december 1939 in New York.