Corona eerst en daarna pas weer het klimaat?
Door de uitbraak van het coronavirus zijn wereldwijd al duizenden doden te betreuren. Zit er tussen al het verdrietige nieuws ook nog een positief puntje aan deze malaise? Is corona goed voor milieu, natuur en klimaat? Ja en nee.
Terwijl er elke dag mensen sterven aan Covid-19, zoals de ziekte officieel heet, voelt het dubbel om te schrijven over de positieve kanten van corona. Want die zijn er toch niet? Je kunt toch niet luchtig doen over dit besmettelijke virus? Helemaal waar. Tegelijk komen er bij een pandemie allerlei bijeffecten kijken. Positieve voor milieu en klimaat op het eerste gezicht.
Om te beginnen met het eerste goede nieuws: de luchtvervuiling vermindert. Gezonde lucht betekent directe winst. Metingen van ruimtevaartorganisaties laten zien dat de concentraties vervuilende stoffen –zoals fijnstof en stikstofdioxide– teruglopen. Eerst al in China, maar ook in Italië en zelfs in Nederland is een eerste effect al zichtbaar.
De Europese satelliet Copernicus Sentinel-5P meet vanuit de ruimte continu de luchtvervuiling. Daaruit bleek dat in Italië in een paar weken de concentratie stikstofdioxide afnam tot ruim de helft van de oorspronkelijk concentratie.
In China, waar industriële smog een groot probleem vormt, kunnen mensen nu ook opgelucht ademhalen. Omdat fabrieken massaal werden gesloten, halveerde in sommige steden de NO2-concentratie.
Marshall Burke, milieueconoom aan de Amerikaanse Stanford Universiteit, stelde in een blog begin deze maand dat het aantal levens dat wordt gered door de verminderde vervuiling voorlopig het dodental door corona ver overschrijdt. Vieze lucht draagt namelijk bij aan vroegtijdige sterfte. Twee maanden minder vervuiling, zo berekende Burke, zou alleen al in China het leven redden van 4000 kinderen onder de 5 jaar en 73.000 volwassenen van boven de 70.
En dan het broeikasgas CO2. Hoe zit het daarmee? Heeft corona ook een effect op het klimaat? Lauri Myllyvirta van het Britse onderzoeksbureau CarbonBrief berekende onlangs dat China alleen al in de maand februari 200 Mton minder CO2 uitstootte. Omdat fabrieken stillagen en kolencentrales minder hard draaiden. Voor wie die 200 Mton weinig zegt: dat is meer de totale emissie in Nederland per jaar.
Urgendadoel
Ook in Nederland was vorige week al een effect van corona op de CO2-uitstoot zichtbaar, zegt Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen. Allereerst bij het gasverbruik voor verwarming. In totaal stroomde er ruim 10 procent minder aardgas naar woningen, kantoren en winkels, zo rekent Visser voor. „Hierbij heb ik voor de buitentemperatuur gecorrigeerd.”
Het gaat volgens hem om 7 miljoen kubieke meter aardgas per werkdag, en zo’n 40 miljoen per week. Voor de drie weken dat de coronamaatregelen vooralsnog gelden, zorgt dat voor 0,21 Mton minder CO2-uitstoot. „Bij het gasverbruik in de zware industrie zie ik nagenoeg geen effect. Een staalfabriek zet je ook niet zomaar stil. Op de lange duur kan dit wel een rol gaan spelen, als er minder producten verwerkt en verkocht gaan worden. Zoals in de auto-industrie.”
Het elektriciteitsverbruik in Nederland was vorige week 7 procent lager dan de week ervoor, stelt de lector energietransitie. „Bij een dalend verbruik zullen gas- en kolencentrales worden teruggeschakeld, en dat scheelt dan gemiddeld 450 gram CO2 per kWh. Als dit verminderde verbruik drie weken aanhoudt, komt dit eveneens uit op 0,22 Mton CO2.”
Omdat veel mensen thuis werken is het wegverkeer ook flink teruggelopen. Visser gaat ervan uit dat er 25 procent minder getankt wordt. „Een klein gedeelte daarvan zou komen doordat we nu nog maar 100 kilometer per uur rijden. Het wegverkeer veroorzaakt per jaar in totaal 30 Mton aan CO2-emissies. Gelden er drie weken lang coronamaatregelen, dan scheelt dit dan circa 0,38 Mton.” Het vliegverkeer dat naar schatting met 80 procent is afgenomen, heeft nog het grootste effect: 0,55 Mton CO2 voor drie weken.
De vraag komt op of het Nederland –‘dankzij’ de coronamaatregelen– misschien zelfs lukt om aan de CO2-doelstelling van het Urgendavonnis te voldoen. Volgens de rechter moet de Nederlandse staat in 2020 25 procent minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990 (222 Mton). Dat betekent concreet dat de uitstoot met 14 Mton moet dalen van 180 (2019) naar 166 Mton. Volgens Visser kom je voor drie weken uit op een totaal 0,8 Mton CO2-reductie. „Exclusief vliegverkeer, omdat dat niet meetelt voor het nationale target. Als de coronacrisis drie maanden aanhoudt en ook de industrie vertraagt, kom je misschien wel op een reductie van 5 tot 6 Mton. Dan zie je dus een majeur effect. Dat is ruim de helft van de beoogde reductie.”
Een ander positief signaal voor de CO2-uitstoot is de verwachte afname van de wereldwijde vraag naar olie. Het teruglopen daarvan zou voor het eerst zijn sinds de financiële crisis in 2009. Minder olie betekent automatisch minder CO2. Al met al bestaat er een flinke kans dat 2020 de boeken in gaat als een van de zeldzame jaren waarin de mondiale broeikasgasemissies daalde – ook 2009 was zo’n jaar.
Urgenda laat sinds deze maand de doelstellingen maandelijks doorrekenen door adviesbureau Kalavasta. In de jongste berekeningen is corona nog niet meegenomen, zegt directeur Marjan Minnesma. Ze verwacht dat effecten de volgende maand wel zichtbaar zullen zijn.
Elk CO2-deeltje dat niet in de atmosfeer komt, is mooi meegenomen, zegt Minnesma. Toch wil ze niet triomfantelijk doen. „Corona is vreselijk voor iedereen die ermee in aanraking komt. De bijvangst is gelukkig nog wel iets positiefs. Als de hele of halve wereld in een soort lockdownsituatie gaat, dan maakt dat best wat uit.”
Maar daarmee zijn we er opeens niet, waarschuwt ze. „We stevenen intussen af op een opwarming van de aarde met 3 graden. Om dat naar beneden te brengen moet er heel veel gebeuren. Om klimaatverandering te stoppen, zouden we helemaal geen CO2 meer moeten uitstoten. Je kunt de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer zien als water in een badkuip. Als je de kraan een beetje dichtdraait, loopt het bad wat minder snel vol. Toch kom je nog steeds dichter bij het randje.”
Keerpunt?
Relativering van de positieve impact van corona op het klimaat is op haar plaats. Want hoelang blijven de restrictiemaatregelen gelden? Blijft het bij een enkele maand en gaan vervuilers daarna op de oude voet verder? Dan blijkt het virus slechts een rimpeling in de vijver geweest te zijn. De Chinese overheid heeft zelfs al aangekondigd milieuregels te zullen versoepelen om later dit jaar de productie extra hoog te kunnen opschroeven, met alle CO2-uitstoot van dien. Minnesma gaat ervan uit dat de ziekte slechts zorgt voor een tijdelijke dip. „Na die tijd verwacht ik een inhaalslag. De aankoop van een auto wordt misschien uitgesteld, maar niet geannuleerd. Dat geldt voor veel dingen.”
Analisten gaan er dan ook niet van uit dat de pandemie een keerpunt betekent voor de wereldwijde CO2-uitstoot. Sinds jaar en dag stijgen die emissies. Wel verwachten deskundigen een stagnatie van die groei of zelfs een kleine krimp. Zeker als de wereld in een economische recessie belandt, kan het virus eenmalig zorgen voor een daling van de totale broeikasgasemissies. Maar zelfs in dat geval is er geen reden tot optimisme, waarschuwde Rob Jackson, directeur van het Global Carbon Project, in de Britse krant The Guardian. „Ik zie geen enkel voordeel van het coronavirus. Als de broeikasgasuitstoot tijdelijk daalt, mooi, maar er komt pas een significante daling bij een recessie. Niemand wilde dat in 2008, en niemand wil dat nu.”
Negatieve effecten
Of vermindering van de CO2-uitstoot nu tijdelijk is of niet, er zijn ook ronduit negatieve effecten van corona op het klimaat. Zo zorgt de epidemie ervoor dat klimaatmaatregelen op de achtergrond raken. Bedrijven die in de knel zijn gekomen, proberen allereerst het hoofd boven water te houden. Zo stelde de KLM al voor om de vliegtaks uit te stellen. En olieconcerns zien de winsten onder druk staan omdat de olieprijzen de laatste tijd fors daalden. Wat gaat dat voor gevolgen hebben voor hun klimaatambities?
Overheden zitten in hetzelfde schuitje als bedrijven. Zij geven op dit moment prioriteit aan het bestrijden van het virus en het stimuleren van de economie, eerder dan aan het terugdringen van het klimaatprobleem. Een duidelijk voorbeeld hiervan is Polen. Het land wil dat de Europese Unie het emissiehandelssysteem schrapt of dat Polen een vrijstelling ontvangt. Het land, dat veel kolencentrales –en dus een hoge CO2-uitstoot– heeft, denkt zo geld vrij te maken om corona te bestrijden. Ook Tsjechië deed vorige week een duit in het zakje. Het wil dat de EU zich concentreert op corona en het Europees klimaatbeleid –de Green Deal– aan de kant schuift.
Het coronavirus heeft nog een andere onverwachte negatieve effecten. De voorbereidingen voor de volgende klimaattoppen van de Verenigde Naties worden bemoeilijkt. Climate Change News meldt dat allerlei ontmoetingen en onderhandelingen worden afgelast.
Tot slot leert het verleden dat een crisis slecht is voor de handel in Europese CO2-rechten. Na de banken- en eurocrisis zakte de prijs compleet in. Sinds 2019 liggen de prijzen eindelijk weer op een niveau dat goed is voor het terugdringen van de CO2-uitstoot. Laat een nieuwe crisis de prijs opnieuw inzakken? Dat zou slecht nieuws betekenen.
Samenvattend: is corona nu goed voor milieu en klimaat? Ja, op korte termijn wel, maar op de lange termijn mogelijk niet. Toch zijn er –om niet helemaal in mineur af te sluiten– ten minste drie hoopvolle, duurzame perspectieven.
Videobellen
Deskundigen zien als eerste belangrijke lichtpuntje dat het werken op afstand kan gaan doorbreken. Iedereen heeft geproefd aan videobellen. Onze hersenen staan nu open voor veranderingen.
Ten tweede lijkt corona nu al een discussie op gang te brengen over de verhouding tussen mens en dier. Beesten blijken keer op keer de bron van virusuitbraken onder mensen: hondsdolheid, ebola, MERS en SARS. Het wachten lijkt op een dodelijke variant van vogelgriep of varkenspest die makkelijk overgaat op mensen. Met alle gevolgen van dien. Wetenschappers pleiten er daarom al jaren voor om radicaal anders om te gaan met dieren. Een heet hangijzer is daarbij de bio-industrie. De roep om minder vee te houden klinkt steeds luider. En om daarmee de cirkel rond te maken: minder dieren houden –en minder vlees eten– is dan weer goed voor milieu en klimaat.
Als derde blijkt de laatste weken dat gedragsverandering mogelijk is. Om klimaatverandering te stoppen moet onze levensstijl anders. Ondanks de jarenlange oproep tot consuminderen veranderde er weinig. De coronacrisis bewijst: we kunnen als het moet stoppen met vliegen en consumeren. Dat belooft wat.
serie Corona en klimaat
Het rondwarende coronavirus heeft allerlei bijeffecten, ook op milieu en klimaat. Deel 1: Wat is het effect van corona op milieu en klimaat?
