Wat is uw eigen thuissituatie?

Appelo, maandagochtend per telefoon: „Ik woon in Den Andel, loodrecht boven Groningen, vlak bij de Waddenzee. In een van de weinige gemeenten waar officieel nog geen corona is vastgesteld. Allerlei symposia zijn afgezegd. Dus ik heb tijd genoeg voor een interview. Ik zit thuis met twee dochters, van 19 en 20. We hebben het reuze naar onze zin. Eén dochter begint aan een digitaal tentamen. De andere maakt een artdecokunstwerk: een vrouw met een haarsliert van 3 meter, met in die sliert dieren en teksten. Het ziet er heel indrukwekkend uit. Wij doen gerust een wandeling op de Waddenzeedijk. Je loopt daar in je eentje.”

Afgelopen weekend was er veel ophef over mensen in grote steden die in bijvoorbeeld parken geen 1,5 meter afstand houden. Hoe kijkt u daarnaar?

„Deze dagen is er een continue dans tussen de lagen van ons brein aan de gang. In de neocortex, de bovenste laag, heerst als het ware het gezond verstand. Dat deel van het brein zegt: het is verstandig om thuis te blijven. De onderste laag, wat ik het oerwoudbrein noem, is gericht op overleven en zelfbehoud. Die onderste laag zegt velen dat ze niet direct in gevaar zijn. Dus gaan ze het park in. Mensen veranderen diep ingesleten gewoonten niet zomaar. Een dier kruipt bij gevaar in zijn holletje. Maar ziet dat dier niet directe bedreigingen, dan ligt het liever in het zonnetje. Het wordt anders als iemand in je directe omgeving corona oploopt.”

Veel Nederlanders nemen hun verantwoordelijkheid en blijven thuis?

„Een grote groep luistert inderdaad naar de adviezen van de overheid. Wel zijn er aan beide kanten van het spectrum behoorlijke groepen die anders reageren. De ene groep kruipt als het ware voor een jaar in een kelder, de andere redeneert: het valt allemaal wel mee. Het NL Alert zondag, waarin burgers het dringende verzoek kregen 1,5 meter afstand te houden, kan mensen doordringen van de ernst van de situatie.””

Moet je iemand aanspreken die de afstand niet in acht neemt?

„Een psychologisch principe is dat de gemiddelde burger een beetje bang is om daar wat van te zeggen zolang anderen dat ook niet doen. Het duurt een paar dagen voordat mensen elkaar aan durven spreken.”

Moet je iets zeggen tegen iemand die honderd pakjes paracetamol hamstert?

„Ik zou daar met een grapje proberen wat van te zeggen. „Heftig, hè? Moet u mijn doosje ook nog hebben?” Of ik dan verder praat, hangt af van de vraag of iemand boos of vriendelijk reageert. Ik vroeg aan een caissière wat ze doet als klanten meer dan het toegestane ene pakje paracetemol meenemen. Durft ze daar wat van te zeggen? Ze zei van wel. „Als iemand moeilijk gaat doen, haal ik de rest van het personeel erbij.” Daar zie je dus die rol van de groep.”

Wat is wijs als iemand in een gezin steen en been klaagt over de thuisquarantaine?

„Maak er een samenwerkingsproject van. Organiseer bijvoorbeeld dagelijks een vergadering. Het is heel belangrijk dat mensen kunnen ontladen. Laat iemand maar boos en gefrustreerd zijn, luister niet al te inhoudelijk naar zo’n verhaal. Van een te volle fietsband moet je ook even het ventiel losdraaien.”

Op internet gaan tal van grappen rond. Iemands reisplan voor 2020 is Schuurmonnikoog of Woonkameroen.

„Humor is een fantastisch medicijn tegen stress. Op ic’s maken ze onderling bizarre grappen, waarvan wij zouden zeggen: „Nou zeg, doe even normaal.” Maar hulpverleners gebruiken humor als afweersysteem. Ik heb tien jaar lang met terminale kankerpatiënten gewerkt. Je wilt niet weten wat wij als hulpverleners voor grappen maakten. Die moppen maak je niet omdat je meent wat je zegt, maar om akelige stervensrituelen uit je systeem te krijgen. Let er wel op in welke groep je grappen maakt. Voor mij is er wel een duidelijke grens: Je kwetst anderen niet.”

Premier Rutte reageerde vorige week duidelijk geïrriteerd op een kritische vraag van een journalist over het feit dat PvdA’er Martin van Rijn tijdelijk minister wordt. Viel de premier uit zijn rol?

„Hij deed het juist heel goed, hij had van mij nog wel een tandje bij mogen zetten. Rutte is in deze tijden de alfawolf: de leider die onverschrokken voor de troepen uit loopt. In crisistijden moet je over verschillen heenstappen. Je kunt het beter allemaal fout doen dan dat iedereen het op zijn eigen manier goed doet.”

Daar zegt u nogal wat. Als iedereen foute berekeningen maakt rond bijvoorbeeld ic-capaciteit hebben we toch een fors probleem?

„Niemand weet precies hoe we deze pandemie moeten aanpakken. We kennen de vijand niet precies. Het gaat erom dat mensen als Rutte de leiding nemen. Anders ontstaat er totale chaos. Rutte zegt zelf dat het zijn taak is om rustig te blijven en geen ruimte te geven aan emoties. Het grappige aan hem vind ik dat hij zelf zijn spelregels verklapt.”

Rutte zei dat wat hem betreft de scholen niet dicht hadden gehoeven, omdat daar volgens wetenschappers geen dringende reden voor is. Toch zei hij naar de stem van het volk te willen luisteren. Voorstelbaar is dat burgers dan redeneren: Dan mag ik ook wel even een wandeling over het strand maken.

„Dat zou goed kunnen. Rutte begrijpt dat hij in deze tijd in zekere zin de wil van het volk moet respecteren. Anders dreigt een volksopstand. Leraren kwamen in het geweer toen de scholen nog niet dicht gingen. De premier besloot daarom scholen te sluiten, hij weet dat hij onderwijzend personeel hard nodig heeft. Denk ook aan het verhaal van de groepsimmuniteit. De goede luisteraar kon vorige week maandag in de toespraak van Rutte horen dat ze het virus min of meer over de bevolking willen laten verspreiden. Juist via kinderen, die niet zullen overlijden. Toen burgers verontwaardigd reageerden in de trant van: „Dus u wilt ons dood hebben?” is de regering als een speer bijgedraaid. Rutte zei in het Kamerdebat nadrukkelijk dat groepsimmuniteit geen doel is, maar een onvermijdelijk aspect van deze pandemie.”

RIVM-baas Jaap van Dissel en Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care, komen in de media over als nuchtere, vertrouwenwekkende types.

„Dat is ook mijn beeld. Zij moeten uitstralen: „De druk is hoog, maar we kunnen het aan.” Ook al kunnen ze het helemaal niet aan. Als leidinggevenden nu in paniek raken, breekt de ellende pas echt los.”

Een bijzonder beeld was vorige week dat minister Bruins tijdens een Kamerdebat achter het spreekgestoelte in elkaar zakte. Hoe kijkt u daar als psycholoog naar?

„Voor de meeste mensen was dat incident een bewijs voor de stelling dat er in Nederland echt iets ernstig aan de hand is. Die man is dag en nacht bezig met die crisis en bezwijkt daaraan. Tegelijk dacht ik: Deze man is perfectionistisch en krijgt daardoor niet genoeg rust. Perfectionisme is de vijand van het goede. Als je perfectionistisch bent, verlies je tijd. Premier Rutte doet het slimmer. Die zagen we het afgelopen weekend niet.”

Hij kan achter de schermen toch druk zijn geweest met crisisoverleg?

„Hij zal ongetwijfeld zestien uur per dag in touw zijn, maar neemt wel acht uur rust dan wel ontspanning, schat ik in. Anders ga je onderuit.”

Houdt het verwende Nederland het vol om pakweg vier weken thuis te zitten?

„Dat vraag ik me af. Veel hangt af van hoeveel lijdensdruk iemand zelf ervaart. Je ziet nu dat bekende Nederlanders via sociale media mensen op het hart drukken om toch vooral thuis te blijven en 1,5 meter afstand te bewaren. Ik sluit niet uit dat burgers, die privé weinig te maken hebben met het coronavirus, over een paar weken in opstand komen.”

Mensen zoals u, die in een weids en afgelegen gebied wonen, kijken wellicht met verbazing naar discussies over 1,5 meter afstand houden?

„Ja. Hier wonen mensen ver van elkaar af. Al denk ik dat mensen op het platteland meer geneigd zijn rekening te houden met elkaar dan in stedelijke gebieden. Daar kruipen mensen toch vaker in hun individuele cocon.”