Het duidelijkst zijn die veranderingen te zien aan de vloer. De verzakte houten planken zijn vervangen door „verouderd Belgisch hardsteen.” De nieuwe donkergrijze plavuizen zijn zo bewerkt dat het lijkt alsof de vloer met zijn butsen en scheurtjes er al jaren ligt.

„We wilden graag dat de veranderingen subtiel zouden zijn”, zegt Wout van de Kleut, voorzitter van het college van kerkrentmeesters. „Als je goed kijkt, zie je nog meer veranderingen. Het middenpad is verbreed. Een bruidspaar kan nu gemakkelijker naar voren lopen, en tijdens een rouwdienst kan de kist met de overledene beter tussen de banken door.”

Van de Kleut wijst verder naar de ledverlichting in de kronen en in het plafond, naar de gestuukte wanden, die opnieuw zijn gesausd, en naar de kansel. De monumentale preekstoel, die niet al te stevig stond en overhelde, is los van de vloer komen te staan en verrijdbaar gemaakt. „Tijdens een concert en met de viering van het heilig avondmaal verplaatsen we de kansel iets verder richting het koor van de kerk, zodat er meer ruimte ontstaat.”

De grootste operatie vond plaats rondóm de preekstoel. Daar liggen zo’n 150 grafzerken. Men deed verrassende vondsten. Bij het verwijderen van natuurstenen platen viel een aantal bakstenen naar beneden, naar later bleek in een eronder gelegen grafkelder die nog volledig intact was. „We konden zo naar binnen kijken en zagen de knekels liggen”, zegt Van de Kleut. „De kelder was van de familie Westerholt, een rijke familie uit het dorp.”

Eigen deur

De meest bijzondere zerk staat rechtop tegen de koorwand. Deze vermeldt de naam van de heer Jan van Scherpenzeel, overleden op 22 mei 1619. „Hij was de heer van Scherpenzeel en woonde in Huize Scherpenzeel. De heren van Scherpenzeel, die burgemeesters van het dorp waren, hadden grote invloed. Zij schonken geld aan de kerk en bepaalden welke predikant er moest komen. Om hun status aan te geven, kregen ze een zitplaats op een eigen galerij die hoger was dan de kansel waarop de predikant stond.”

In de consistoriekamer laat Van de Kleut een foto van deze hoge galerij zien. De galerij is met de verbouwing in 1939 verdwenen, evenals de andere galerijen, maar de monumentale herenbank staat er nog steeds, met het wapen van Scherpenzeel erop. De burgemeester zit er al lang niet meer. „Hij en zijn familie verlieten altijd als eerste de kerk door een eigen deur die de koster speciaal voor hen opende. Nadat die man dat een keer vergeten was –en de dames van Huize Scherpenzeel moesten wachten–, kwamen ze niet meer in de kerk. Dat gebeurde eind jaren vijftig van de vorige eeuw.”

Pronkstukken

Twee pronkstukken bevinden zich recht tegenover elkaar. Aan de ene zijde is dat het Adema-orgel dat in 2008 in gebruik genomen is. Het telt 34 registers, verdeeld over twee manualen, en is gebouwd in de stijl van de Frans-romantische traditie.

Aan de andere kant van de kerk, richting Marktplein, bevinden zich vijf gebrandschilderde ramen. Links hangt een raam over de schepping van de wereld, rechts een raam over de toekomst. Daarop zijn een grazende koe en een leeuwin te zien: „En ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde; want de eerste hemel en de eerste aarde was voorbijgegaan, en de zee was niet meer.”

Onderdak bij andere kerken

Van april tot december 2019 konden er vanwege de renovatie geen diensten worden gehouden in de Grote Kerk. In die tijd genoot de hervormde gemeente gastvrij onderdak bij twee andere Scherpenzeelse kerken. Kerkrentmeester Wout van de Kleut: „’s Morgens kerkten we in de Sionkerk van de gereformeerde gemeente, ’s middags was er dienst in De Achthoek van de protestantse gemeente. Men ging broederlijk met ons om, ook toen het langer duurde dan was afgesproken.”

De Grote Kerk telt nu 720 zitplaatsen, iets minder dan voor de renovatie, toen het er 750 waren. ’s Zondagsmorgens zit de kerk vol, ’s avonds zijn er ongeveer 350 kerkgangers. De opening van de kerk vindt volgende maand plaats.