Het historische Myra, bij het huidige Demre, ligt op 140 kilometer rijden in westelijke richting van Antalya. Deze stad met meer dan een miljoen inwoners aan de Turkse zuidkust is geliefd vanwege de zwoele temperaturen en de zonovergoten stranden. Via Kemer kom je langs Kumluca en Finike – plaatsen waar de laatste jaren moderne appartementsgebouwen als paddenstoelen uit de grond rezen. Met een aangename tussenstop aan de flonkerende Middellandse Zee: gebakken vis met peterselie en Turks brood.

Hier en daar eindigen de kammen van het robuuste Taurusgebergte abrupt in zee; soms wat minder abrupt, zodat er op aflopende hellingen en in dalen en valleien in weelderige mate groenten worden verbouwd. Op kronkelwegen langs de kust ontvouwen zich spectaculaire uitzichten op de mooiste baaien. Een overdaad aan fauna en flora, land van tomaten en paprika’s.

Demre ligt landinwaarts bij een azuurblauwe lagune waar bootjes dobberen en visnetten uithangen. Warm is het, eind september, enkele weken voor de invasie van het Turkse leger in Syrië. In Handelingen 27 staat dat het gezelschap waaronder de gevangen apostel Paulus zich bevond, hier, in Myra te Lycië, van schip wisselde. Je ziet het voor je ogen gebeuren.

Het is even zoeken naar Myra: de archeologische opgraving 4 kilometer ten noorden van Demre. Maar dan vind je het, ietwat verscholen achter een parkeerplek onder schaduwrijke bomen. Een vrouw perst granaatappels voor je en er is een onvoorstelbare hoeveelheid aan kraampjes met souvenirs.

Opgraving

Van Myra resten nog slechts ruïnes, maar het enorme amfitheater met plaats voor 20.000 mensen geeft aan dat het een stad van formaat was. In muurfriezen en stenen zijn decoraties van hoge kwaliteit gegrift; inscripties geven informatie over verschillende aspecten van het leven.

Heel de Turkse zuid- en westkust is interessant wegens de overblijfselen uit de zevende eeuw voor Christus tot in het Byzantijnse tijdperk. De Romeinen lieten tal van sporen achter in de regio. Niet vergeten mag je het prominente Perge, in de eerste eeuw bezocht door Paulus. Het droeg in de derde eeuw een voluit christelijk karakter en geldt als een van de best bewaarde steden van Pamfylië.

„Paulus en die met hem waren, van Pafos afgevaren zijnde, kwamen te Perge in Pamfylië”, meldt Handelingen 13:13. Als Paulus, Barnabas en Johannes Markus het eiland Cyprus verlaten, zich inschepen en afvaren naar de vaste wal is Perge de eerste plaats waar zij arriveren.

Bedehuis

Het is de postume aanwezigheid van Nicolaas van Myra die velen naar Demre brengt. De basiliek is gewijd aan Nicolaas, palend aan een groot plein met winkeltjes waar je iconen en religieuze kitscherigheid kunt kopen. Het bedehuis oogt van de buitenkant als een idyllische miniatuur, zo eentje om in je koffer te stoppen en thuis in de vitrinekast te zetten. Het heeft een vierkante toren en een groot portaal, waar je eerst aanloopt tegen het bronzen standbeeld van Nicolaas als patriarch met een kruis.

Er hangt een sfeer van sereniteit en ontzag. Een gids geeft fluisterend uitleg. Binnen bevinden zich enkele opvallende mozaïeken, onder andere een van gekleurd marmer, fresco’s en sarcofagen uit de vroegchristelijke periode. Het altaar in de apsis blijkt een van de zeer weinige in een originele setting. In veel gevallen werd het altaar vervangen of gemoderniseerd. Er verscheen dan een veel groter exemplaar. „De kerk in Myra laat de kracht en de eenvoud van de avondmaalsviering in de Vroege Kerk treffend zien”, vertelt Marten van Willigen, kenner van de Vroege Kerk (zie ”Avondmaalsviering in Vroege Kerk”).

Minderbedeelden

Nicolaas van Myra was bisschop tijdens het bewind van Constantijn de Grote, de keizer die de christelijke leer tot staatsreligie verhief. Hij werd al jong priester en was een man met een diaconaal hart, bewogen met kansarmen en minderbedeelden en begaan met paria’s, een soort Franciscus van Assisi avant la lettre. Hij praktiseerde zijn geloof vooral in Myra en schijnt, net als Paulus, nogal wat reizen te hebben gemaakt. Tot aan Palestina toe.

Een van de legendes dicht hem toe dat hij in 325 op het concilie van Nicea de grote Arius een klap in het gezicht zou hebben gegeven. Hij stierf op 6 december 342, rond de 70 jaar oud. Na zijn verscheiden kwam er een ongekende stroom wonderverhalen en heldendaden rond zijn persoon op gang. Hij werd vereerd en heilig verklaard.

Stilte

De inwoners van Myra begroeven Nicolaas in een sarcofaag, aan de zuidkant van de zijapsis. Daaromheen werd later deze kerk gebouwd. Naar verluidt braken Italiaanse zeelui in 1087 het graf open om vervolgens de beenderen van Nicolaas naar Bari te brengen. Daar liggen ze begraven in de basilica Di San Nicola.

Na het verdwijnen van de beenderen verloor de kerk in Myra haar betekenis als pelgrimsoord en werd grotendeels verwoest door de Seltsjoeken. Door de eeuwen heen raakte de kerk in verval en werd ze bedolven onder het slib van de rivier de Myros.

De Russische tsaar Alexander II kocht de kerk in 1863 aan en verordonneerde enige opgravingen en restauratiewerkzaamheden. Daarna daalde er een diepe stilte neer rond de kerk, totdat in 1956 het leeggeroofde graf werd gevonden. In 1963 werden de oostelijke en zuidelijke delen van de kerk opgegraven; vijf jaar later werd de sarcofaag van Nicolaas van een dak voorzien.

Beenderen

De achterliggende decennia herrees Myra enigszins uit de vergetelheid; de plaats scoort bij toeristen. En de regering in Ankara klopt al jaar en dag bij de Italiaanse regering op de deur om de botten van Sint Nicolaas uit te leveren, want ze behoren tot het Turkse erfgoed. De Italianen weigeren dit categorisch: tot het tegendeel bewezen is blijven de overblijfselen van Nicolaas als de echte beenderen in Bari.

Van Hüseyin Çimrin is in Myra een dun boekje in het Nederlands te koop: ”Sint Nicolaas, Myra, Kekova en Kaş. Tussen Demre en Kalkan”, uit 2004. Hij suggereert dat er mogelijk om valse resten ruzie wordt gemaakt. „Toen de islam zijn intrede deed in Klein-Azië werden stoffelijke resten van heiligen en religieuze kunstschatten veelal verstopt. Valse graven en kunstschatten moesten de plunderaars op het verkeerde been zetten, zodat de echte resten gespaard bleven.”

In Turkije zelf, waar de minaret de horizon domineert, is Nicolaas van Myra vergeten en wordt de uit Amerika overgewaaide Vadertje Kerst als ”Noël Baba” op het schild geheven door hippe Turken die aan Kerst doen. In Demre wordt nog wel op 6 december de mis gevierd in de Sint Nicolaaskerk. Vijfentwintig jaar geleden waren hier voor het eerst op 6 december joden, christenen en moslims bij elkaar voor de manifestatie ”Sint Nicolaas en de wereldvrede” – de echo van hun oproep om voortaan in harmonie te leven ebde weg.

Hybride

Al met al is de persoon van Nicolaas van Myra op zijn minst wat hybride geworden. Eens was hij bisschop van een florerende christelijke kerk in een land waar nu het christendom ontmoedigd wordt. In de orthodoxe traditie blijft Nicolaas de bisschop van Myra en beschermheilige van zeelieden en kinderen.

In andere tradities, zoals die van de Rooms-Katholieke Kerk, werd 6 december de gedenkdag van de heilige Nicolaas. Tot na de Tweede Wereldoorlog vonden kinderen in de vroege ochtend van 6 december pakjes die Sint had gebracht. Geleidelijk aan werd de vooravond van 6 december bij de viering betrokken: sinterklaasavond. Zo kon het dat heerlijke avondje worden voor Jan en alleman, compleet met geschenken, marsepein en pepernoten.

Dit gebruik verspreidde zich pas gedurende de eerste helft van de twintigste eeuw, uitlopend op een Sinterklaas de cadeautjesman die met de stoomboot uit Spanje komt, wiens pietermannen presentjes uitdelen aan een volk dat ooit liever Turks dan paaps wilde zijn.

Kerkdienst in Antalya

Vakantiegangers die in Turkije naar de kerk willen gaan, kunnen terecht bij de Antalya Evangelical Churches. De christelijke gemeente van Antalya, een stad met meer dan een miljoen inwoners, komt samen op twee locaties: Kaleiçi en Lara. De gemeente Kaleiçi is te vinden in St. Paul’s Cultural Center, bij de Poort van Hadrianus, Yenikapı Sokak, No: 24. Diensten elke zondag om 13.00 uur in het Turks. De gemeente Lara komt ’s zondags om 13.00 uur samen in Güzeloba Quarter 2145, Street No: 17.

In St. Paul’s Cultural Center komt de Engelstalige St. Paul Union Church samen om 10.30 uur.

antalyaevangelicalchurch.com
>>spccturkey.com

Avondmaalsviering in de Vroege Kerk

Het altaar met de daaromheen staande zuilen in de Sint Nicolaaskerk van Myra is een prachtig voorbeeld van de situatie zoals die vanaf de vierde eeuw was als het gaat om de avondmaalsviering, vertelt prof. dr. M. A. van Willigen, bijzonder hoogleraar Bijbeluitleg Vroege Kerk aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. „Wat we zien is een vierkant altaar, waarop het brood en de wijn werden neergezet bij de sacramentsviering. Waarschijnlijk werd het altaar bij de viering van een wit laken voorzien. De vier zuilen droegen een baldakijn. Zo kwam in de verder lege kerkruimte tot uiting dat dit een belangrijke plaats was: hier werd het offer van Christus herdacht. Bij de doop werd herinnerd aan dit offer en stonden er ook vier zuilen rond de doopvont, voorzien van een baldakijn. Verder is er een architectonische verbondenheid uitgedrukt tussen beide sacramenten. In verband met de dood van Christus werd symbolisch gekozen voor een altaar. Vanuit de heidense cultuur was dit namelijk de gebruikelijke offerplek. Het grote verschil was echter dat er nu geen offerdieren meer aan te pas kwamen, maar dat de gelovigen, door het brood te eten en door de wijn te drinken, konden terugdenken aan de dood van de Heere Jezus Christus en zo hun eigen verlossing mochten ervaren. Want ook ons Pascha is voor ons geslacht, namelijk Christus. Hij was het Lam van God, Dat de zonden der wereld weggenomen heeft.”

Aanvankelijk kende de christelijke kerk geen altaar, aldus Van Willigen. „Op schilderingen in catacomben is te zien hoe de broden voor het avondmaal op een bijzettafeltje klaarliggen voor de viering van het sacrament. Zelf acht ik het zeker mogelijk dat in de zogenaamde Capella Graeca –een ruimte in de catacomben– het avondmaal gevierd is, waarbij de gelovigen op stenen banken zaten. In feite is de Capella Graeca vergelijkbaar met een klassieke heidense eetkamer, zoals je die eveneens in Pompeji aantreft. Alleen kunnen we niet vasthouden aan de gedachte dat er in de Capella Graeca aangelegen werd. Daarvoor zijn de stenen banken te smal. Het kan zijn dat dit juist de bedoeling was. De tijd waarin het avondmaal in de Capella Graeca gevierd werd, was mogelijk een periode van vervolging, hoewel dit lastig is om te bewijzen.”