Het lijkt zo vanzelfsprekend: internet haalt je uit het isolement, sociale media brengen mensen met elkaar in contact. We leven immers in een wereld waarin alles en iedereen toegankelijk voor elkaar zijn en we altijd bereikbaar zijn.

Niet dus, stelt Zweistra, die filosofie en rechten in Utrecht studeerde, evenals zijn vrouw. „Facebook, Instagram en Twitter zorgen ervoor dat je steeds meer in je isolement komt, omdat er geen werkelijk contact met de ander is. Je leeft als het ware in een bubbel. Dat heeft ook gevaarlijke kanten, waar organisaties zoals de FBI nu achter zijn gekomen. Je kunt in je eentje op een zolderkamertje radicaliseren zonder dat iemand je corrigeert.”

Tegenwicht

Als tegenwicht tegenover deze technologie onderzocht Zweistra in zijn dissertatie ”Closing the Empathy Gap: Technology, Ethics, and the Other” de filosofen Emanuel Levinas (1906-1995) en Martin Heidegger (1889-1976). Levinas had een Joodse achtergrond en legde de nadruk op ”de ander”, die zich vooral laat kennen via het ”gelaat”. Heidegger dacht aanvankelijk positief over techniek, maar zag deze later als een macht die de hele westerse beschaving in haar greep houdt en naar haar ondergang leidt.

Zweistra: „Deze denkers laten zien dat de fysieke ontmoeting, het lichamelijke contact, ertoe doet, zoals het simpele, gewone gesprek, face tot face. Onderzoeken hebben uitgewezen dat je alleen op deze manier de ander werkelijk leert kennen. Daarom is het goed om elkaar lijfelijk te ontmoeten en dan de telefoon uit te doen. Ik wil daarmee niet zeggen dat techniek en internet alleen maar kommer en kwel zijn. Er worden veel positieve dingen mee gedaan. Het internet ís er en valt niet meer weg te denken, maar we zullen een ethiek moeten ontwikkelen die daar op een goede manier mee kan omgaan.”

U promoveerde in Delft, waar prof. Egbert Schuurman ooit waarschuwde tegen het technicisme, als een soort moloch die desastreus uitpakt voor cultuur en samenleving.

„Ik ben niet goed bekend met zijn werk, maar ik denk dat zijn opvattingen met die van de door mij onderzochte denkers sporen. Ik heb een christelijke achtergrond, maar heb een strikt filosofisch proefschrift geschreven. Levinas en Heidegger betogen in hun werk dat we het probleem van de techniek niet vanuit onszelf kunnen oplossen. Als Levinas over ”de ander” spreekt, hebben verklaarders daarin God als de gans Andere gezien. En Heidegger zegt aan het eind van zijn leven dat „alleen God ons kan redden”, waarmee hij een allesoverstijgende werkelijkheid, een transcendentie, bedoelt.”

Wijnboerderij

In 1999 kochten de Nederlanders Harry en Ine Willemsen-van Krevel een oude wijnboerderij in het Zuid-Franse plaatsje Saint-Etienne-des-Sorts. Het was een bouwval. Maar met vereende krachten werd het pand verbouwd en omgevormd tot wat het nu is: een vrijplaats voor de filosofie. De allereerste cursus werd gegeven voor drie studenten in een verbouwde wijncave.

Harry en Ine droegen in 2016 het stokje over aan Cees en Judith. Zij zijn samen verantwoordelijk voor de samenstelling en coördinatie van de summerschools, seminars en publieksevenementen filosofie. Zij wonen zo’n vier maanden in Zuid-Frankrijk. Ook in België organiseert het echtpaar cursusweken filosofie. Vele bekende docenten uit Nederland en België geven er les. Zweistra’s promotor, prof. dr. Ciano Aydin (Universiteit Twente), is ook een van de docenten van het Centre Erasme.

De laatste tijd zijn er kritische studies verschenen over de vergaande specialisering van de filosofie als academische discipline, ten koste van de levensvragen waaruit de filosofie ooit is ontstaan. Herkenbaar?

„Zeker. We bestuderen op onze instelling de klassieke bronnen van de filosofie en stellen tegelijkertijd de grote levensvragen aan de orde, zoals Immanuel Kant die formuleerde: wat kan ik weten, wat mag ik hopen en wat moet ik doen? Daarnaast willen we een plek van gastvrijheid en ontmoeting scheppen. Noem het een toevluchtsoord. Filosofie is voor mij een kritische wetenschap die niet zozeer met antwoorden komt, maar vragen stelt. Dat klinkt misschien flauw, maar deze vragen zijn nodig om je scherp te houden in het leven en je eigen tijd voortdurend kritisch te toetsen.”