Zijn enig kind, Elsemiek van 17 jaar, werd „vermoord.” Hoog in de lucht. Boven oorlogsgebied in Oost-Oekraïne. De MH17-vliegramp sloeg vijf jaar geleden een diepe wond in het leven van vader Hans de Borst (56) uit Monster.
Pas op jezelf. Ik heb maar één Elsemiek.”
„Pa, het is niet nodig dat je dat tien keer zegt.”
Zo’n gesprekje voerden mijn dochter en ik vijf jaar geleden. Op woensdagavond 16 juli 2014, de dag voor de MH17-ramp. Ik bezocht haar in Den Haag, waar ze woonde bij haar moeder, mijn ex-vrouw. Ik had voor Elsemiek een telefoonoplader en een boek meegenomen. We knuffelden nog wat. Elsemiek zou op 17 juli met mijn ex-vrouw, stiefvader en halfbroertje naar Maleisië voor een vakantie. Op de ochtend van vertrek stuurde mijn dochter vanaf Schiphol nog een berichtje. Ze zou binnen een paar uur vliegen. „Liefs, Elsemiek.”
Adrenaline
Donderdagmiddag 17 juli 2014 was ik eerder vertrokken van mijn werk bij een bank in Vlaardingen. Ik wilde thuis in Monster nog even via televisie de Tour de France volgen. Ik werd gebeld door een vriend uit Arnhem. Of ik wist dat een vliegtuig op weg naar Maleisië was neergestort. Ik zakte door de grond. En besefte dat dat het toestel moest zijn met Elsemiek aan boord. Met open mond volgde ik de berichtgeving op tv.
Mijn familie en enkele vrienden verzamelden zich bij mijn oude moeder in Monster. Ik ging in de rationale stand, zoals ik dat in mijn werk op de bank gewend ben. De adrenaline hield me overeind. Ik ervoer gevoelens van ongeloof en verbazing.
De vrijdag na de ramp haalde ik met mijn moeder bij het gymnasium in Den Haag Elsemieks rapport op. Ze had net de vijfde klas afgerond. Het was een emotionele bijeenkomst, waar allerlei leerlingen en ouders huilden om de dood van Elsemiek.
Als kind keek mijn dochter de kat uit de boom. Ze was een rustig en afwachtend meisje. Ik vind dat bepaald geen slechte eigenschappen. Later werd Elsemiek wat assertiever. Ze had een baantje bij een pannekoekenrestaurant. Haar collega liet eens een bord vallen, maar dat was de schuld van een bezoeker, een vervelend jongetje uit Duitsland. Toen de baas uitvoer tegen die collega, nam Elsemiek het voor haar op. Mooi was dat.
Rechercheurs
De zaterdag na de ramp belde de politie, om half zeven ’s ochtends. Of twee familierechercheurs langs konden komen. Een uur later zaten twee vrouwelijke rechercheurs bij mij thuis. Ik heb veel aan die dames gehad en kon ze dag en nacht bellen. Die zaterdagochtend stelden ze allerlei vragen over Elsemiek, om duidelijk te krijgen dat ze daadwerkelijk slachtoffer van de MH17-ramp was. In verband met de identificatie van mijn dochter heb ik wangslijm afgestaan voor DNA. Ook belde ik met de orthodontist om gebitsgegevens van Elsemiek op te vragen. De tandarts mailde de informatie binnen een uur.
Bij de vliegtuigramp is het lichaam van Elsemiek behoorlijk intact gebleven. Toch heb ik haar niet willen bekijken. Ook foto’s van haar lichaam heb ik nog niet gezien. Misschien doe ik dat later. Vooralsnog herinner ik me haar liever zoals ze er bij leven uitzag. In mijn woonkamer hangt een grote foto waarop ze in een jurkje op het strand staat. Een jonge meid met een gaaf koppie.
Het terugbrengen van de slachtoffers naar vliegbasis Eindhoven in de weken na de ramp was goed georganiseerd. Waardig, met militaire eer. Ik ben bij negen van die sessies geweest. Het was wel een rare gewaarwording. Ik voelde me als het ware toeschouwer. Totdat iemand me op een hete dag op de vliegbasis een flesje water gaf. Ik werd dus geholpen en realiseerde me ineens sterk: Ook ik ben één van de nabestaanden.
Gezellig
Om privacyredenen mochten we jarenlang geen camerabeelden bekijken van de laatste uren voor het vertrek van vlucht MH17 op Schiphol. Vorig jaar werden die beelden eindelijk vrijgegeven, dankzij bemoeienis van minister Stef Blok, toen minister van Veiligheid en Justitie. Op die videobeelden zag ik Elsemiek bij een incheckbalie. Gezellig kwebbelend. Ik ben huilend weggelopen. Mijn meisje is vermoord.
Rouwen om mijn dochter is een ingewikkeld verhaal. Het is toch ongelooflijk dat ze, op weg naar haar vakantie-adres, is neergehaald door een stel separatisten in oorlogsgebied in Oost-Oekraïne? Anderhalve maand voor de ramp overleed mijn vader, de opa van Elsemiek. Hij werd 86 jaar. Ik had verdriet, maar er was ook iets van berusting. Want je verwacht dat je vader op zo’n hoge leeftijd een keer komt te overlijden. Maar het rouwen om de dood van Elsemiek is zo totaal anders. Ongeloof en verdriet lopen door elkaar heen.
Stil protest
Ik vind het goed dat het internationale onderzoeksteam JIT vorige maand drie Russische en één Oekraïense man aanklaagde voor moord op de inzittenden van vlucht MH17. Goed dat het JIT stoïcijns en nauwgezet het onderzoek naar de daders voortzet. Hoe moeizaam ook. Ik hoop de strafzaak vanaf volgend jaar bij de rechtbank op Schiphol te volgen. Al verwacht ik niet dat de verdachten ook echt naar Nederland komen.
Het is zó kwalijk dat Rusland betrokkenheid bij de ramp blijft ontkennen. Ik vind het een grote schande dat Poetin belastend bewijs tegen Rusland onder het tapijt veegt. Laat die man zijn fouten erkennen. Een echte leider durft dat. We moeten Rusland ter verantwoording blijven roepen, aan het jasje blijven trekken.
Ik doe vaak mee met stil protest bij de Russische ambassade in Den Haag. We zetten dan 298 lege stoeltjes voor dat gebouw neer. Een stoeltje voor elk slachtoffer. Rusland kan toch niet voor zijn verantwoordelijkheid blijven weglopen?
Gestopt
Na de MH17-ramp zat ik enkele maanden thuis. In 2015 ging ik weer bij de bank aan het werk, maar niet meer in een verantwoordelijke functie. Ik miste de energie om gesprekken te voeren over 0,2 procent meer of minder rente die een klant moet betalen. Nog altijd kan ik me niet goed op iets concentreren. Bij een reorganisatie in 2017 ben ik gestopt bij de bank. Nu ben ik werkloos. Al zoek ik wel een baan, buiten de financiële sector.
Op een veld waar het vliegtuig is gecrasht, is het paspoort van Elsemiek teruggevonden. Het document ziet er nog goed uit. Ook een speciale ring van mijn dochter is op de rampplek opgedoken. De ring was van belang voor haar identificatie. Het sieraad is nog van haar oma Else geweest. Ik heb de ring in mijn horloge laten monteren. Zo heb ik Elsemiek als het ware altijd bij me. Ze blijft in mijn hart.”
Proces tegen daders MH17-ramp verloopt traag, maar gestaag
De strafrechtzaak tegen de daders van de MH17-vliegramp verloopt traag, maar gestaag. Nabestaanden moeten vooral veel geduld hebben. In oorlogsgebied is het voor het internationaal onderzoeksteam JIT lastig bewijs verzamelen. Maar er speelt meer.
De onderste steen moet boven, verklaarde premier Mark Rutte daags na het neerschieten van de Boeing 777-200ER van Malaysia Airlines boven Oost-Oekraïne op 17 juli 2014. Bij de vliegramp, woensdag vijf jaar geleden, kwamen alle 298 inzittenden om het leven, van wie 196 Nederlanders.
Het strafrechterlijk onderzoek waarin de onderste steen boven zou moeten komen, verloopt langzaam. Niet zonder reden. Het internationale Joint Investigation Team (JIT) moet wettig én overtuigend bewijs verzamelen tegen de verdachten, dat standhoudt in de rechtzaal. Tegelijkertijd probeert Rusland het proces te saboteren.
Vier verdachten
Justitie maakte medio juni bekend vier verdachten te vervolgen. Het OM heeft internationale opsporingsbevelen uitgevaardigd tegen drie Russen en één Oekraïner. Igor Girkin, Sergej Doebinski, Oleg Poelatov en Leonid Chartsjenko.
Een opsteker in het onderzoek is de onverwachte arrestatie eind juni van Vladimir Tsemach, een voormalig militair commandant van de pro-Russische separatisten. Tsemach zou commandant van de luchtverdediging zijn geweest, ten tijde van het afschieten van de Buk-raket, waarmee vlucht MH17 werd neergehaald.
Special forces uit Oekraïne lichtten Tsemach –diep in rebellengebied– van zijn bed en slaagden erin hem in langs zwaargewapende checkpoints te loodsen. Naar verluidt onder het mom een verlamde patiënt te vervoeren. Tsemach kan een belangrijke getuige zijn in de rechtszaak. Wellicht weet hij wie verantwoordelijk is voor het neerschieten van de Boeing van Malaysia.
Met het aanklagen van verdachten is de klus echter nog lang niet geklaard. Het voor het gerecht slepen van de betrokkenen bij het neerschieten van MH17 is een hoofdstuk apart. Rusland en Oekraïne leveren namelijk geen onderdanen uit. De grondwet van die landen verbiedt uitlevering. Bovendien heeft de Rus Igor Girkin, destijds commandant van de pro-Russische rebellen, al aangekondigd niet mee te werken.
Geen misverstand
Hoofdofficier van justitie Fred Westerbeke laat er echter geen misverstand over bestaan. Ook al komen de verdachten niet opdagen, de rechtszaak gaat ook zonder hen door. De Haagse rechtbank buigt zich in de extra beveiligde rechtszaal op Schiphol over het strafrechtelijk onderzoek. Verdachten worden dan bij verstek veroordeeld. Of vrijgesproken.
Het openbaar ministerie is volop bezig met de vervolging van de verdachten, het onderzoek gaat op volle kracht door. Pakweg 50 rechercheurs en 25 medewerkers van het OM zoeken minutieus naar aanvullende bewijslast.
Het onderzoek wordt bemoeilijkt door de weigerachtig Russische houding. De Russen zijn meesters in het verdraaien, verdoezelen of ontkennen van elke vorm van betrokkenheid. Moskou schroomt daarbij niet met –tegenstrijdige– verklaringen te komen.
Minister Grapperhaus van Justitie heeft daarom diplomatieke stappen tegen Rusland ondernomen, omdat volgens het OM door de Moskou „onvoldoende, onjuist of niet is gereageerd” op rechtshulpverzoeken. Nederland en Australië hebben Rusland formeel aansprakelijk gesteld, om af te dwingen dat Moskou meewerkt.
Zinvol
Ook al komen verdachten niet opdagen, een veroordeling bij verstek heeft zeker zin. Allereerst voor nabestaanden. Zij hebben behoefte aan waarheidsvinding; zij willen weten wie precies achter de fatale raketaanval op vlucht MH17 zit.
Bovendien ontloopt een verdachte de rechter in Rusland en Oekraïne niet zondermeer als hij niet verschijnt bij de Haagse rechtbank. Ook na een veroordeling bij verstek loopt een verdachte altijd het risico te worden opgepakt in eigen land om daar alsnog te worden berecht.
Verder kan een veroordeelde niet naar landen reizen dat verdachten uitlevert naar bijvoorbeeld Nederland. Ten slotte kan een gezaghebbende, strafrechtelijke veroordeling het aansprakelijk stellen van Rusland kracht bijzetten. Een proces is vooral een zaak van lange adem.
