Smits is onderzoeker bij het CBS en hoogleraar Quantification of Sustainability aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij ontwikkelde de monitor als een correctie. „Als samenleving varen we nu al decennialang op het kompas van het bruto binnenlands product, het bbp. Als het om welvaart gaat, kijken we enkel naar de groei van ons gezamenlijke inkomen. Maar het bbp zegt niet alles over de kwaliteit van ons leven. En al helemaal niet hoe die op de langere termijn is. De monitor is een bredere kijk op welvaart: ecologisch, sociaal-maatschappelijk en economisch.”

Er zijn drie dashboards die de welvaart beschrijven: één over het ”hier en nu”, een tweede over ”later” en een derde over ”elders”. Dat zijn termen die passen bij duurzaamheid.

„Klopt. De monitor is heel duidelijk gebaseerd op de definitie van duurzame ontwikkeling die de commissie-Brundtlandt in 1987 formuleerde. Dat komt erop neer dat we mondiaal moeten streven naar voldoende kwaliteit van leven, maar wel op zo’n manier dat de welvaart van komende generaties niet onder druk komt te staan. Brede welvaart zou je ook een rechtvaardige verdeling kunnen noemen. Tussen arm en rijk en nu en later.”

Hoe staat Nederland ervoor?

„Dat verschilt per aspect. Als het gaat om materiële welvaart dan scoren we internationaal hoog. De trends zijn nog steeds stijgend. Ook als het gaat om het vertrouwen dat burgers in elkaar en de instituties hebben is het goed gesteld.

Bij veel thema’s die natuur en milieu aangaan, doet Nederland het matig en zit het Europees gezien in de achterhoede. Dan hebben we het bijvoorbeeld over duurzame energie en biodiversiteit.”

Wat baart u het meeste zorgen?

„De stand van de natuur vind ik het zorgelijkst. Hoelang kunnen zulke trends in het rood staan? Je kunt niet jarenlang interen op je reserves. Dat gaat een keer mis, er komt een kritische grens. We weten niet hoeveel planten- en diersoorten er kunnen uitsterven voordat ecosystemen instorten.”

Dat de consumptie stijgt, wordt aangemerkt als positief met een groene kleur. Moeten we daar niet van af, gezien de impact van consumptie op milieu en klimaat?

„Consumptie an sich is niet slecht. Het hangt af van de soort producten die je koopt. Je kunt ook ecologisch verantwoorde producten aanschaffen.

Daarnaast blijkt de consumptie van goederen en diensten voor veel mensen een wezenlijk aspect van hun welvaart. Dat blijkt uit enquêtes.

Tegelijk is het onvermijdelijk dat de milieudruk toeneemt als de consumptie stijgt. Deze spanning laat de monitor ook zien. En dat is waar het politieke debat over gevoerd kan worden.”

Zijn er nog aspecten die in de monitor zouden moeten komen?

„Twee zaken zou ik willen noemen. In een wereld die steeds verder globaliseert is het van belang om onze mondiale voetafdruk goed in kaart te brengen. We hebben nu al een CO2-voetafdruk, maar er zouden meer indicatoren moeten komen om een idee te krijgen van wat onze impact elders is. Zoals op grondstoffenvoorraden, op het landgebruik en op hoeveel water er wordt onttrokken. Water krijgt op het wereldtoneel in de toekomst waarschijnlijk een cruciale rol, de schaarste aan water wordt waarschijnlijk nog klemmender dan die aan minerale delfstoffen.

Het tweede aspect gaat over het hier en nu. We zien in de huidige maatschappij dat er een vrij grote groep is die een gevoel van onbehagen ervaart. Met de huidige statistieken kunnen we er lastig de vinger bij leggen waar dit vandaan komt. Mogelijk zorgt het verdwijnen van zekerheden over ons hoge welvaartsniveau voor onrust. Eén indicator wijst daar ook op. Want de mate waarin mensen regie over het eigen leven ervaren daalt al een aantal jaren. We zoeken dus nog –zoals we bij het CBS wel gekscherend zeggen– de gelehesjesindicator. Dat mensen gewoon zeuren, mag nooit het antwoord van een statisticus zijn.”

Is alles wel in cijfers uit te drukken?

„Natuurlijk, niet alles wat het leven de moeite waard maakt, is in cijfers uit te drukken. Maar deze cijfers geven wel een eerste indruk van de welvaart. En in ieder geval een beter beeld dan het dominante bbp.”

Er lijkt geen plek voor religie in de monitor, terwijl veel mensen daar geluk en zingeving vandaan halen?

„Persoonlijk doe ik dat ook. Binnen het dashboard ”Later” heeft het een indirecte plaats. Een van de indicatoren is namelijk het kunnen delen van normen en waarden. Uiteraard doet dit de diepere, spirituele kant van religie geen recht. Maar die kant is ook lastig meetbaar te maken.”