„Sla rechtsaf naar de Petteflet”, zegt de navigatie. Bij de straatnaambordjes in nieuwbouwwijk Zuidhoek kun je een glimlach moeilijk onderdrukken: Jip en Janneke, De Stampertjes, Langhors, Krullevaar, Smeerkees. Figuren uit de bekende boeken van Annie M. G. Schmidt, de in Kapelle geboren domineesdochter.

Haar verhalen kom je nog altijd tegen in het Zeeuwse dorp. De gloednieuwe fietsers- en voetgangerstunnel staat er vol mee geschreven en geschilderd. Jip en Janneke die elkaar ontmoeten via een gaatje in de heg. En Pluk van de Petteflet, het jongetje met de kraanwagen, die avonturen beleeft met de kluizelaar en de krullevaar.

Het is deze tunnel –onder station Kapelle-Biezelinge– die Zuidhoek verbindt met de rest van het dorp. Hoewel: de rest? Er is discussie of de wijk wel bij Kapelle hoort, vertelt amateur-historicus Gerard Lepoeter (88). Vanouds lag Kapelle boven het spoor, Biezelinge aan de zuidkant. De spoorlijn vormde de grens. „Dat onderscheid is voor jongeren niet meer zo belangrijk.”

Vroeger wel. Toen heerste rivaliteit tussen de twee dorpen. Vooral in de gemeenteraad, waar drie Biezelingse raadsleden het moesten afleggen tegen vier Kapellenaren die soms in eigen voordeel beslisten. Hoewel er volgens de oudere generatie nog altijd twee dorpen bestaan, lijken ze in de praktijk amper op zelfstandige kernen. Wie in Biezelinge woont, heeft zelfs een adres in Kapelle. De gemeentelijke website houdt het erop dat Kapelle en Biezelinge samen één dorpsgemeenschap vormen.

Groeiend dorp

In het boerendorp van zijn jeugd kende iedereen elkaar, zegt Lepoeter, die zichzelf de „meest chauvinistische Kapellenaar” noemt. Hij zag hoe Kapelle enorm uitbreidde. In 20 jaar nam het aantal inwoners met 16 procent toe, waarmee Kapelle de snelst groeiende gemeente van de provincie is. Opvallend, want vaker hoor je dat Zeeland vergrijst en jongeren wegtrekken.

„Kapelle is een dorp met de voorzieningen van een stad”, verklaart wethouder Jon Herselman. De VVD’er is „zwaar gehecht” aan Kapelle, waar hij ruim twintig jaar wethouder is – de op een na langstzittende van Nederland. Collega’s zouden wellicht snel uitgekeken zijn in zo’n kleine gemeente. Herselman niet. „Ideaal” dat hij hier zijn parttime job in de plaatselijke politiek kan combineren met het ondernemerschap.

Wie niet in een stad als Goes wil wonen, komt volgens de wethouder al snel in Kapelle terecht. Hij hoort dat op jaarlijkse open avonden die de gemeente belegt voor nieuwe inwoners. „Als het gaat over de keuze voor Kapelle, beginnen mensen over de vele voorzieningen.”

Appels plukken

SGP-raadslid Henk Keurhorst verhuisde jaren geleden van de Veluwe naar het Zeeuwse dorp. Kapelle trekt volgens Keurhorst relatief veel import van buiten Zeeland. Meer dan dorpen als Kruiningen, Krabbendijke en Yerseke. „Kapelle ligt vlak bij Goes en heeft een open uitstraling.”

Ook bovengemiddeld veel nieuwkomers uit Oost-Europa kwamen naar Kapelle. Ze werken in fabrieken en bij fruittelers. Weerstand tegen arbeidsmigranten is er weinig. „Mensen beseffen: de fruitteelt kan niet zonder Polen, Hongaren en Roemenen”, zegt Keurhorst. „Wie komen anders appels en peren plukken en onze uien sorteren?” vraagt ook Pascal van den Broeke zich af.

De komst van arbeidsmigranten bracht deze Goese ondernemer vijf jaar geleden op het idee een Poolse supermarkt in Kapelle te beginnen. De zaak in het dorpscentrum trekt klandizie uit de wijde omtrek. Kant-en-klaarmaaltijden zijn populair, vertelt de eigenaar. Bigos bijvoorbeeld, een zuurkoolgerecht. Ook worsten en het ruime assortiment aan Poolse kruiden vinden gretig aftrek. Net als het brood dat Hollanders te zuur smaakt. Niet onbelangrijk: bij Od & Do zijn alle etiketten in de Poolse taal.

Open op zondag

„Dzień dobry”, groet Van den Broeke een geblondeerde jongedame die de winkel binnen loopt. De ondernemer verwelkomt ook steeds vaker rasechte dorpelingen in de Poolse super. „Vooral sinds we postpakketjes verwerken.”

Spannende vraag is of Kapelle dezelfde is gebleven met al die nieuwelingen. De Poolse winkel bracht in ieder geval verandering: die wilde op zondag open. „Mijn klanten moeten zes dagen per week werken. Voor velen is de zondag de enige dag om boodschappen te doen.”

Hoewel verder geen ondernemer voorstander was, had de lobby succes. Maar ook grote gevolgen: de SGP trok de stekker uit de coalitie die nog maar een paar weken oud was. De coalitie had over de zondag een compromis gesloten: winkels in Kapelle blijven dicht, in Wemeldinge mogen ze elke week open. Afgesproken werd dat de SGP tegen het voorstel Wemeldinge mocht stemmen. Een meerderheid was er toch wel. Dachten de partijen.

Maar dat liet de oppositie niet gebeuren. Ze dreigde met een tegenstem en lanceerde een ander plan: ook Kapelle moet zondags kunnen kopen. De VVD ging akkoord. „Anders had Wemeldinge helemaal niets gehad. En dat was niet de afspraak”, stelt wethouder Herselman.

SGP-fractievoorzitter Keurhorst vindt juist dat de VVD de afspraken schond door de koopzondag toch in de héle gemeente vrij te geven. Had zijn partij niet beter voor het voorstel Wemeldinge kunnen stemmen, om te voorkomen dat Kapelle een koopzondag kreeg? Nee, meent Keurhorst. „We konden hier principieel niet in meegaan. Ook al moesten we daardoor onze wethouder opofferen.”

Na twaalf jaar in het college stonden de staatkundig-gereformeerden aan de zijlijn. Wel mochten ze vanuit de oppositie ideeën inbrengen voor het nieuwe akkoord dat VVD en CDA met de PvdA sloten. Ook naar de SGP werd volgens Keurhorst toen serieus geluisterd. Weliswaar vroeg de partij tevergeefs om de regenboogvlag niet te hijsen. Maar haar tegenvoorstel om artikel 1 van de Grondwet een prominente plek te geven in het stadhuis, kon op instemming rekenen.

Moslims in de kerk

Vanaf haar borstbeeld voor de hervormde dorpskerk kijkt Annie M. G. Schmidt het dorp in. Hier was haar vader predikant van 1909 tot 1943. De vrijzinnige ds. Schmidt was zeer geliefd onder de bevolking, weet de Kapelse streekhistoricus Gerard Lepoeter. Hij kwam geregeld in de pastorie, samen met zijn opa die koster was én goed bevriend met ds. Schmidt. Stampvol zat de dorpskerk in die tijd. Nu komen er zo’n 200 mensen naar de zondagse dienst – terwijl het dorp groeide en groeide.

De gereformeerde gemeente breidde juist uit: van minder dan 300 leden in de jaren zestig tot 1550 nu. De Petrakerk zet zich via het evangelisatiewerk in voor nieuwkomers. Polen bleken moeilijk te porren voor een kerkdienst, zegt ouderling Jasper Otte. „We denken na hoe we hen wel kunnen bereiken, want deze groep mogen we niet veronachtzamen.”

Onder vluchtelingen –vooral Syriërs– bleek wel behoefte aan Gods Woord. Drie jaar geleden startte de gereformeerde gemeente voor deze groep samenkomsten in Goes. De eerste dienst trok meteen honderd buitenlandse gasten, vertelt Otte. Samen met oud-evangelist Paans gaat hij voor in de internationale diensten die nu twee keer per maand worden gehouden. Vier tolken vertalen live mee – in het Arabisch, Engels, Frans en Farsi.

Van het begin af aan waren veel gemeenteleden betrokken bij vluchtelingen, zegt Otte, die zeventien jaar als zendeling in Albanië werkte. „Er stonden gelijk vrijwilligers klaar die vluchtelingen wilden ophalen in het azc. Ze reden zelfs naar Middelburg met vijf, zes auto’s. Mensen gingen ook spontaan naar het azc in Goes om contacten te leggen. Andere gezinnen werden buddy van gevluchte families.”

Die houding is niet vanzelfsprekend: het naburige ’s-Gravenpolder protesteerde luid tegen plannen voor een azc. „Hier hoor ik geen vijandige geluiden tegenover vluchtelingen. Al moet ik erbij zeggen dat Kapelle ook geen azc heeft.”

Intussen werken ook de christelijke gereformeerde kerken uit Biezelinge en Goes en twee hervormde gemeenten uit Yerseke en Goes mee aan de internationale samenkomsten. Voor Bijbelstudie kunnen de gasten terecht in lokale kerken. „We hopen dat ze daar integreren.” Zeven mensen werden al gedoopt; in de Petrakerk ging het om een Irakese vrouw.

Het bezoekersaantal liep iets terug toen het azc in Goes tijdelijk sloot. Sommige statushouders blijven echter komen. De meeste kerkgangers zijn moslim. „Zij zitten heel goed te luisteren. Tijdens het stille gebed zie je ze mompelen, de handpalmen naar boven. Sommigen huilen”, vertelt Otte. Hij ziet weleens dat ze stiekem een Bijbel in hun binnenzak steken. „Die lezen ze in het azc. Ja, de diensten worden gezegend.”

„Kapelle weet zijn eigen karakter te behouden”

Kapelle en Kapelle zijn niet dezelfde, zegt journalist Willem Adriaansens van de Provinciale Zeeuwse Courant (PZC). Hij bedoelt: de gemeente verschilt nogal van de plaats. „Kapelle –en ook Biezelinge– is een keurig, landelijk dorp.” Wemeldinge, dat sinds 1970 bij Kapelle hoort, is „wereldser.” Het dorp leeft van het toerisme, heeft een flinke jachthaven en is populair bij duikers en watersporters.

Iets van dat wereldse Wemeldinge sluipt zo af en toe Kapelle binnen. De koopzondag bijvoorbeeld. Die zou eerst alleen voor Wemeldinge worden vrijgegeven, maar is nu ook in Kapelle een feit.

De ondernemer van Od & Do was de enige die daar om vroeg. De Poolse supermarkt gaat nu ook als enige winkel in het dorp open. Albert Heijn en Emté doen niet mee, want die eigenaren komen „uit de gereformeerde hoek.” In Biezelinge ging de ALDI overstag. „Je ziet dus dat Kapelle zijn eigen karakter behoudt”, constateert Adriaansens. „Winkels blijven dicht, op de Poolse zaak na.”

De koopzondag zorgde vooral voor reuring in het gemeentebestuur. De coalitie klapte een maand nadat ze gevormd was en SGP-wethouder Marco Kleppe verdween van het politieke toneel. Adriaansens merkt niet dat de verhoudingen in de raad daardoor zijn verslechterd.

Protest tegen de komst van Polen, Bulgaren en Roemenen klinkt nauwelijks in Kapelle, dat graag pronkt met de titel ”Bloesem van Zeeland”. Of het moeten de bezwaren zijn tegen de huisvestingsplannen voor 150 arbeidsmigranten aan de Smokkelhoekweg. Een nabijgelegen restaurant en omwonende hebben ze liever niet in hun achtertuin. De aanvrager buigt zich daarom over opties voor een andere locatie.

„Ik zie geen groot sentiment als: we moeten die Oostblokkers niet”, zegt Adriaansens. „Mensen zijn ervan overtuigd dat de fruitteelt hen hard nodig heeft.”

serie In de Biblebelt

Wat houdt plaatsen in de Biblebelt bezig? Twaalf portretten. Deel 8.