Zijn ontslagbrief was al geschreven. Toch deed Mattis donderdag nog een uiterste poging president Donald Trump te overreden terug te komen op zijn besluit de Amerikaanse troepen uit Syrië terug te trekken. Het mocht niet baten.

Mattis liet er in zijn brief opnieuw geen misverstand over bestaan dat de president en hij sterke meningsverschillen over het Amerikaanse defensiebeleid hebben. Toch nam de minister die steeds voor lief. Hij benadrukte dat de concessies die hij aan Trump moest doen, niet opwogen tegen de verantwoordelijkheid die hij voelde om de 1,3 miljoen Amerikaanse militairen in actieve dienst te beschermen.

De terugtrekking uit Syrië was echter de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen. Al eerder had Mattis gewaarschuwd dat die aftocht een strategische blunder van de eerste orde zou zijn en verraad richting bondgenoten – lees: de Koerden. Daar kwam donderdagavond nog de aankondiging overheen dat Trump het aantal troepen in Afghanistan wil halveren tot ongeveer 7000.

Trend

Mattis werd gezien als een van de ministers die nog enig tegenwicht aan de president boden. Met zijn vertrek schaart hij zich in de rij bewindslieden en prominente adviseurs die inmiddels –al dan niet gedwongen– zijn vertrokken. Het nationaal veiligheidsteam van de president bestaat nu alleen nog uit minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo (de tweede bewindsman op dit departement) en veiligheidsadviseur John Bolton (de derde op deze post).

De grote vraag is wat het vertrek van Mattis en de besluiten van Trump over troepenvermindering voor het Amerikaanse defensie- en buitenlands beleid betekenen. Het terughalen van Amerikaanse militairen uit het buitenland past enerzijds in een trend die onder Barack Obama al was ingezet. Ook de Verenigde Staten kunnen het zich niet veroorloven tot in lengte van jaren forse contingenten in wereldwijde brandhaarden te houden. Zeker als er na zeventien jaar aanwezigheid in Afghanistan twijfels bestaan over nut en noodzaak van (verdere) voortzetting van die missie.

Tegelijkertijd sluit de verminderde Amerikaanse bemoeienis met vrede en veiligheid in de wereld ook aan bij het isolationistische buitenlands beleid van Trump: ”America First”. Analisten waarschuwen dat de recente besluiten van de president om troepen uit belangrijke delen van de wereld weg te halen, strategische missers van formaat zijn. Ze zijn bang dat er meer volgen.

Sluiting overheid

Het opstappen van Mattis was het scherpste publieke protest van een bewindsman over het Amerikaanse veiligheidsbeleid in decennia. De gewezen minister waarschuwt niet alleen voor het opgeven van strategische militaire posities, maar ook voor het onder druk zetten van bondgenootschappen die tientallen jaren tot de ruggengraat van de Amerikaanse defensie behoorden.

Trump moet naarstig op zoek naar een opvolger voor Mattis. Overigens op een ongelukkig moment, omdat vanaf vrijdag een sluiting van de federale overheid dreigt. Dat komt doordat de president weigert een voorlopige begrotingswet te ondertekenen waarin geen sprake is van de door hem gewenste financiering van de muur met Mexico.