Wie gedrag van mensen wil veranderen, moet dat gedrag belonen of bestraffen
Volgens een onderzoek van de ANWB –ze zeggen er nadrukkelijk bij dat het niet-representatief is– besluit 20 procent van de vakantiegangers die een lastminutevakantie wilden boeken om toch maar in Nederland vakantie te houden in plaats van naar het buitenland te gaan. De belangrijkste reden daarvoor is het mooie zomerweer. Want waarom zou je met het vliegtuig of met de auto een lange reis maken als je ook in de eigen tuin of aan de Nederlandse kust kunt genieten van de zon? Een lange reis, eindeloze wachttijden of lange files zijn de meest genoemde ongemakken die door een vakantie in eigen land voorkomen kunnen worden. Soms noemt iemand ook nog als argument om thuis te blijven dat het beter voor het milieu is. Maar dat wordt vrijwel altijd achteraf bedacht en is slechts voor een enkeling een reden om in Nederland vakantie te vieren.
Ondertussen kwam Nieuwsuur deze week met cijfers die aantonen dat Nederlanders deze zomer meer vliegen dan ooit. In de zomervakantie krijgt Schiphol in totaal 12,7 miljoen reizigers te verwerken: een stijging van 2,4 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Overigens: bij al die vliegende passagiers is heel goed bekend dat vliegen de meest vervuilende manier van reizen is. Maar ze praten het eigen gedrag goed door te benoemen dat ze op andere terreinen heel milieubewust zijn. Ze eten weinig vlees, gebruiken zonne-energie of gaan altijd met de fiets of het openbaar vervoer naar het werk, zeggen ze.
Duidelijk is in ieder geval dat bij verreweg de meeste mensen het eigenbelang voor het algemeen belang gaat. Iets dergelijks zie je ook in de huidige droogteperiode. Waterleidingbedrijven roepen dringend op zuinig te zijn met water, maar veel tuinbezitters kunnen het niet aanzien dat de struikjes en boompjes verdorren en nemen bij de invallende duisternis de slang ter hand om de tuin te bewateren. En korter douchen? Zolang er nog geen boetes staan op een teveel aan watergebruik, zullen weinigen echt bezuinigen op de persoonlijke wasbeurt.
En zo zijn we precies daar waar deskundigen ons hebben willen. Gedrag van consumenten kun je alleen veranderen door belonen of bestraffen, zo stellen zij. Zonder dat verandert er niets. Zolang er geen boete staat op het besproeien van de tuin, zetten zelfs gezagsgetrouwe christenen ‘s avonds toch de sproeier aan. En zolang vliegen zo goedkoop blijft, zullen mensen het vliegtuig boven de trein blijven kiezen. Als je voor een paar tientjes kunt vliegen, denk je toch wel drie keer na voor je per trein naar je vakantiebestemming reist, met alle ongemakken van vandien?
Voor wie een optimistisch mensbeeld heeft en gelooft dat mensen vanuit zichzelf geneigd zijn om het goede te doen, zijn de conclusies pijnlijk. Als consumenten moeten kiezen tussen het eigenbelang of het collectief belang, wordt meestal het eerste gekozen. Zonder een sturende overheid veranderen zaken blijkbaar niet.
