In een veranderende wereld was lange tijd in elk geval één ding helder: toetreding van de SGP tot een gemeentebestuur dat extra koopzondagen aanwijst, was uitgesloten. Anno 2018 is dat beeld diffuus. „Het is bijzonder dat we meedoen, óndanks dat de winkels op zondag opengaan.”
Urk mit Eenkanger, heet het coalitieakkoord dat ChristenUnie, SGP en Hart voor Urk onlangs presenteerden: Urk met elkaar. Het zestien kantjes tellende stuk rept met geen letter over koopzondagen. Tegelijk vreest geen Urker dat dit onderwerp –nu er niets over op papier staat– de coalitie in moeilijkheden gaat brengen. De problematiek rond de koopzondag is in Urk simpelweg niet aan de orde, stelt SGP-fractievoorzitter Jan Willem Bakker. „En dat hopen we zo te houden.”
Ook in Barneveld, Staphorst en Putten waren en blijven de winkels op zondag dicht. Openstelling is geen issue in deze gemeenten, waar christelijke partijen in de raad zodanig in de meerderheid zijn dat zelfs niet-confessionele partijen geen heil zien in campagnes à la ”Shoppen is óók zondagsrust”.
In gemeenten waar de christelijke partijen zo’n overwicht ontberen, werd de afgelopen maanden dikwijls wel uitvoerig over zondagsopening gesproken. Zoals in Ridderkerk, waar vijf partijen op 25 mei het coalitieakkoord ”Veel kleuren, één palet” presenteerden.
Hierin is opgenomen dat de coalitie de komende vier jaar niet aan koopzondagen begint. Hoewel Echt voor Ridderkerk (vier zetels in de raad) er geen principiële bezwaren tegen heeft en Partij 18PLUS (vijf zetels) zelfs dolgraag koopzondagen wil, schaarden die partijen zich achter de wens van SGP, CDA en CU (opgeteld negen zetels), licht CU-fractievoorzitter Robert Kooijman toe. „Ridderkerk is een gemeente waar de winkels op zondag gesloten zijn. Dat willen we zo houden. Vanuit religieus oogpunt, maar ook omdat de zondag een waardevol rustmoment is in een hectische werkweek.” Precies daarom was de zondagsopenstelling voor de SGP ook „een van de weinige absoluut onbespreekbare punten”, stelt fractievoorzitter Kees van der Duijn Schouten. „En dat was bij de start van de onderhandelingen voor iedereen duidelijk.”
Speerpunt
Ook in Rijssen-Holten blijven burgers voorlopig gevrijwaard van de koopzondag. En dat is best bijzonder, stelt SGP-fractievoorzitter André Scheppink. Want nu het CDA –vroeger altijd tégen– sinds kort juist een koopzondag in het dorp Holten bepleit, zijn de voorstanders in de meerderheid. Gemeentebelang en CDA maakten er tijdens de verkiezingscampagne zelfs een heus speerpunt van.
Toch wisten SGP en CU tijdens de coalitieonderhandelingen die zondagsopening te voorkomen. Volgens Scheppink speelden, menselijkerwijs gesproken, goede relaties met coalitie- én oppositiepartners daarbij een doorslaggevende rol. „Kort na de verkiezingen dronken iemand van onze fractie en een VVD-collega samen een borrel. Tijdens dat gesprek gaf de VVD aan dat zij als coalitiepartner niet moeilijk zou doen over de koopzondag. Aan Gemeentebelang en CDA konden we dus laten zien dat we aantoonbaar andere opties hadden dan opnieuw met ze in zee te gaan.”
Concessies deden SGP en CU echter ook. Zo zal het aantal toegestane evenementen op zondag worden uitgebreid en vervalt de hondenbelasting in het buitengebied van Rijssen. Scheppink: „Dat vinden we niet leuk. Tegelijk zijn we dankbaar voor wat we op bijzondere wijze wél konden bereiken.”
Ook in andere gemeenten zagen SGP’ers zich genoodzaakt concessies te doen rond de koopzondag. Zo besloot de SGP/CU-fractie in Epe zitting te nemen in het college, hoewel de winkels in de Gelderse plaats in deze raadsperiode voor het eerst op zondag open zullen gaan. „Enigszins bijzonder”, stelt fractievoorzitter Henk Boon. „In 2016 nam de raad al een verordening aan die het college de bevoegdheid geeft om de winkels op zondag te openen. Dat werd toen nog geen realiteit, omdat we destijds in het coalitieakkoord de afspraak hadden staan dat ze op zondag gesloten bleven. Tijdens de laatste onderhandelingen wilde echter geen enkele andere partij een dergelijke passage nog opnemen.”
In het huidige coalitieakkoord staat daarom geen letter over zondagsopening. Maar anders dan in Urk zullen in Epe de winkels op zondag wél opengaan, weet Boon. „De andere partijen willen wat met de koopzondag. En dat doet ons verdriet.” Desondanks koos de fractievoorzitter „in afhankelijkheid van de Heere God” en na overleg met zowel de leden als het plaatselijk en landelijk partijbestuur ervoor om „verantwoordelijkheid te nemen.”
Want was in plaats van SGP/CU de VVD in de coalitie gestapt, dan was volgens Boon de winkelopenstelling op zondag geheel aan de markt overgelaten. „Daarom zijn we dankbaar dat we het beleid nu dankzij wat procedureafspraken nog kunnen beïnvloeden.” Zo zal de opening van winkels op zondag zo veel mogelijk beperkt blijven en volgt er nog een onderzoek onder winkeliers, evenals „een stevige evaluatie” aan het einde van de raadsperiode.
Vertraagd
Niet alleen in Epe, ook in Bodegraven-Reeuwijk stapt de SGP in een college dat de zondagsopenstelling de komende vier jaar verder verruimt. Hoewel de partij in raad én college zal tegenstemmen, is in het raadsprogramma opgenomen dat in navolging van alle supermarkten ook de winkels op de industrieterreinen (waaronder bouwmarkten en een motorhandel) voortaan elke zondag open mogen, in plaats van op de maximaal acht koopzondagen die er nu mogelijk zijn. Ook zal nog dit jaar worden onderzocht of er in Reeuwijk-Brug behoefte bestaat aan een experiment met extra koopzondagen.
Volgens SGP-wethouder Jan Leendert van den Heuvel was de inzet „uiteraard” om het aantal koopzondagen „naar nul te brengen, zoals ook in ons verkiezingsprogramma staat.” Maar met dat streven komt de SGP volgens hem steeds meer alleen te staan. Hij noemt het eindresultaat dan ook „niet goed en tegelijk het best haalbare.” Van den Heuvel: „Door onze deelname zijn de ontwikkelingen vertraagd, want er is in de raad een ruime meerderheid die bij voorkeur onmiddellijk alles zou vrijgeven.”
Een meerderheid in de raad die beperkende regels rond de koopzondag bij voorkeur onmiddellijk zou willen afschaffen, is er ook in Veere, zegt voormalig SGP/CU-fractievoorzitter Arie Schot, die er inmiddels wethouder is. Als leider van de grootste partij in de Zeeuwse gemeente probeerde Schot aanvankelijk met de voormalige coalitiepartners CDA en PvdA/GroenLinks opnieuw een akkoord te sluiten waarin de koopzondag niet zou worden aangetast. Uiteindelijk ging hij echter in zee met de VVD en het lokale DTV, waarmee hij de afspraak maakte dat de winkels in de kuststrook voortaan elke zondag open mogen, onder de voorwaarde dat het binnengebied gevrijwaard blijft van de koopzondag.
Vasthouden aan de huidige situatie was volgens Schot „onbespreekbaar” geworden. „Voor ons was daarom de vraag hoe we tot het beste akkoord voor onze achterban konden komen, waarin de zondag het minst zou worden geschaad.”
Hij is „blij en dankbaar” dat de winkels in het binnengebied op zondag dicht blijven. „Dat in de kustgebieden de zondagsrust verder wordt aangetast, verdriet ons, maar we hebben hier helaas geen meerderheid. De kuststrook is ook echt een ander gebied. De zondag is daar helaas gelijk aan de andere dagen. Wat zeg ik: het is daar op zondag nog veel drukker.”
Al met al blijft de gemaakte keuze er een die hij liever niet zou maken, stelt Schot. „De zondag is de allerbelangrijkste dag. Het is de rustdag die de Heere ons geschonken heeft.” Niet meebesturen is echter geen moment een overweging geweest. „We wilden bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen. En bovendien: zouden we uit de coalitie zijn gestapt, dan weet ik zeker dat in geheel Veere de koopzondag was vrijgegeven, dat het aantal grootschalige evenementen op zondag zou zijn opgevoerd en het ambtsgebed geschrapt.”
De sluiproute in Goes en Noord-Beveland
Hoe lok je de SGP in een college dat de winkeltijden op zondag verruimt? Seculiere partijen in Noord-Beveland en Goes vonden een getruukte sluiproute.
Spijt had hij, als haren op zijn hoofd. Als VVD-wethouder Jon Herselman uit het Zeeuwse Kapelle nog één keer met de SGP zou mogen onderhandelen over de zondagsrust, dan had hij het net zo aangepakt als zijn collega’s in Goes en Noord-Beveland, zo verzuchtte hij op 9 juni in de PZC.
Áls, want de Kapelse onderhandelaars van VVD, SGP en CDA kozen voor het compromis. In het collegeakkoord kwam te staan dat de winkels in de toeristische kern Wemeldinge elke zondag open konden. De SGP hoefde daar niet voor te tekenen en in de overige kernen bleven de winkels dicht.
Het liep anders. De oppositie weigerde het plan Wemeldinge aan een meerderheid te helpen én draaide ijlings een wijzigingsvoorstel in elkaar waarbij de winkels in de gehele gemeente ’s zondags open mochten. Daarop liet de VVD de SGP vallen. Tegen de gemaakte afspraak in steunde de liberale partij het initiatief van de oppositie. De SGP gaf daarop haar zetel in het college op. Verkenner Jan te Veldhuis, oud-Tweede Kamerlid van de VVD, brengt momenteel in kaart hoe er in het Zeeuwse fruittelersdorp alsnog een meerderheidsbestuur kan worden gevormd.
Of ‘de Goese’ dan wel ‘de Noord-Bevelandse aanpak’ zo veel beter was geweest?
In beide, eveneens Zeeuwse gemeenten tekende zich na de verkiezingen een ruime meerderheid af van partijen die de koopzondag wilden vrijgeven. Tegelijkertijd waren de informateurs in Noord-Beveland en Goes helder in hun advies: ga onderhandelen met de SGP.
Het resultaat: in beide gemeenten haakte de SGP aan bij de onderhandelingen –in Noord-Beveland met Noord-Bevelands Belang en CDA, in Goes met VVD en CDA– om er vervolgens mee in te stemmen dat de zondagskwestie buiten het coalitieprogramma bleef. De onderhandelaars lieten de besluitvorming –waarvan de uitkomst al op voorhand vaststond, namelijk: 52 koopzondagen – daarop over aan de raad.
In Noord-Beveland lanceerde de VVD al in de eerste raadsvergadering na de verkiezingen van 21 maart een initiatiefvoorstel om de winkeltijden vrij te geven. Veertien dagen later werd het met tien stemmen voor en twee schamele SGP-stemmen tegen door de raad gejast. Saillant detail: ook in voorgaande periodes probeerde de oppositie een ruimere zondagsopening te forceren. Maar om de SGP niet te bruuskeren, gaf de VVD als collegepartij steeds niet thuis.
„Zuur en triest, om het dan nu zo, in vliegende haast te doen”, blikt SGP-fractievoorzitter Cor van de Woestijne terug.
In Goes voltrok zich een vergelijkbare ontwikkeling, zij het dat GroenLinks daar de zondagskwestie al voor de verkiezingen agendeerde met een initiatiefnota voor het maximaal verruimen van de winkeltijden. De SGP gaf de VVD tijdens de coalitieonderhandelingen na enkele dagen intern beraad vervolgens de vrije hand. Nadat de liberalen het GroenLinksvoorstel aan de vereiste meerderheid hadden geholpen, kon de kwestie ook in Goes buiten het collegeprogramma blijven en was het akkoord van CDA, VVD en SGP/CU spoedig een feit.
Dat de Kapelse VVD-wethouder Herselman uitdrukkingen zoals ‘de Goese aanpak’ in de mond neemt, is echter „misplaatst”, vindt de Goese SGP/CU-fractievoorzitter Johnny Lukasse. Hij schetst dat het CDA zijn gedane verkiezingsbelofte van minstens vijftien koopzondagen wilde nakomen, ermee kon leven dat de supers ook voor 13.00 uur open zouden mogen en de kwestie vervolgens overliet aan SGP en VVD.
Voor een verruiming van acht naar twaalf koopzondagen had de SGP Goes nog wel willen tekenen, zegt Lukasse. „Maar voor VVD én CDA was dat bij lange na niet genoeg.”
Een andere variant, eerst een behoefte-inventarisatie doen onder winkeliers en bevolking, dan de besluitvorming afwachten en elkaar als coalitiepartijen vrijlaten, zou volgens de inschatting van de SGP ook hebben geresulteerd in het volledig vrijgeven van de winkeltijden. Zodoende, zegt Lukasse, bleven er twee opties open: opstappen of de zaak al tijdens de collegeonderhandelingen vrijgeven. „Dat laatste hebben we gedaan, maar het is voor de fractie een enorme worsteling geweest. Voor de eindstemming heb ik benadrukt: „De zondag is Gods dag. Wat er nu gebeurt, is niet goed voor Goes.”
Doorslaggevend voor de SGP in Noord-Beveland was dat de partij op haar post wilde blijven in het college, zegt Van de Woestijne. „Maar zonder ons te committeren aan het verruimen van de winkeltijdenverordening. Toen Noord-Bevelands Belang en het CDA ons duidelijk maakten dat ze voor het VVD-voorstel zouden stemmen, hebben wij gezegd: Dit is voor ons een principieel punt, wij vinden dit niet leuk.”
Spijt van zijn opstelling heeft Van de Woestijne niet. „Het is voor iedereen in Noord-Beveland duidelijk waar de SGP op dit punt staat. In de raad zijn we tegen iedere vorm van zondagsopenstelling, in het college ook.”
Wat als hij tóch een compromis had kunnen bereiken over een verruiming die minder ver zou zijn gegaan? Van de Woestijne: „Volgens mij beland je dan echt in een lastige situatie, want hoeveel koopzondagen zijn dan acceptabel? Twintig? Dertig? Nee, dan is wat wij deden beter te verdedigen. Vergelijk onze plek in het college met die van de ChristenUnie in Rutte III. Je stemt nadrukkelijk niet met alles in, maar waar je invloed kunt uitoefenen, doe je dat.”
