Het eierschandaal: enkele reis naar Rendac
Het is 1 augustus 2017. Bij een pluimveehouder ergens in het noorden van het land staan honderdduizenden eieren opgetast in een schuur. Prima eieren zijn het, maar ze zullen nooit worden opgegeten. Een deel van de partij bevat een minieme hoeveelheid fipronil, een insectenbestrijdingsmiddel waarvan tot dan nauwelijks iemand heeft gehoord.
Zodra de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) toestemming geeft, gaan de eieren op transport. Bestemming: Rendac, een bedrijf dat is gespecialiseerd in verwerking van kadavers (!). De boer is zwaar geëmotioneerd. Hij wil niet herkenbaar in beeld. Totaal onverwacht staat de toekomst van zijn bedrijf op het spel. Zo’n 200 collega’s kampen met hetzelfde probleem.
Een storm in een glas water, zo noemt emeritus hoogleraar voedingswetenschappen Martijn Katan diezelfde week de commotie die bij het publiek is ontstaan. Het spul is immers lang zo giftig niet als de mensen denken. Katan heeft gelijk, daarvan raakt al snel iedereen overtuigd. En dus loopt het eierschandaal voor de consumenten met een sisser af. Maar niet voor de boeren. Zij zijn de echte slachtoffers.
Na een tip van haar Belgische evenknie ontdekt de NVWA hartje zomer dat ChickFriend, een servicebedrijfje uit Barneveld, al anderhalf jaar lang pluimveestallen ontsmet met een product waar illegaal fipronil aan is toegevoegd. Stallen die een beurt krijgen, blijven maandenlang vrij van de irritante vogelmijt (”bloedluis”). Enthousiaste boeren –zich niet bewust van de illegale bijmenging– vertellen het aan collega’s, die op hun beurt ook ChickFriend inhuren. Zelfs twee onderzoeksinstituten doen dat. Fipronil zit onder meer in vlooienbanden van huisdieren. In de veehouderij mag het niet worden gebruikt, want het mag niet in de voedselketen terechtkomen. Terwijl Nederland vakantie viert, blokkeert de NVWA een vijfde van alle leghennenbedrijven.
Landelijk nieuws wordt de kwestie op 31 juli, als de NVWA een officiële publiekswaarschuwing afgeeft: pas op met eieren, want van sommige eieren (de codes staan op de NVWA-website) zou je weleens ziek kunnen worden, althans als je er veel van opeet. De tweede man van de organisatie, Freek van Zoeren, raadt een dag later zelfs aan om voorlopig maar helemaal geen eieren te consumeren. De pluimveehouderij is woedend. Wat de sector vreest, is gedurende korte tijd een feit: een kopersstaking. Nederlandse supermarkten halen „uit voorzorg” alle eieren uit de winkel en ook de belangrijke export krijgt een tik.
Op de getroffen pluimveebedrijven voltrekt zich een drama. In enkele maanden tijd worden honderden miljoenen eieren vernietigd en 3,5 miljoen kippen geruimd. De schade bedraagt volgens een tussentijdse raming zeker 65 tot 75 miljoen euro, waarvan zo’n 40 miljoen euro voor de kippenboeren. Het ergste is misschien wel de voortdurende onzekerheid. Ook na herhaalde schoonmaak blijkt de fipronil toch nog in stallen aanwezig. Vrijwilligers helpen de boeren boenen. Die zijn er dankbaar voor maar het blijft een druppel op een gloeiende plaat.
De Nederlandse overheid weigert de pluimveehouders te compenseren – in tegenstelling tot de Belgische. Bedrijfsrisico, zo heet dat in Den Haag. De boeren zijn het daar niet mee eens. Vogelgriep, ja, dat was ook een ramp. In 2003, en later in 2014 en 2016. Maar als je bedrijf vanwege vogelgriep geruimd wordt, krijg je de dieren vergoed en kun je opnieuw beginnen. Maar nu? Honderden stallen staan maandenlang leeg. Begin december zijn nog 127 bedrijven volledig geblokkeerd: afvoer van eieren maar ook van kippen en van mest is nog steeds niet mogelijk. De boeren hebben al maanden geen inkomsten, terwijl de rekeningen zich opstapelen. Intussen profiteren onbesmette bedrijven, voor zover ze niet aan langetermijncontracten gebonden zijn, van de sterk gestegen eierprijs. De een z’n dood is de ander z’n brood, zegt het spreekwoord.
Wat rest is de vraag in hoeverre de NVWA iets valt aan te rekenen. Waarom doet de voedselwaakhond niets als hij al in november 2016 twee tips binnenkrijgt over gerommel met fipronil? Waarom talmt de organisatie opnieuw als de Belgen in juni aan de bel trekken? En waarom wekt de organisatie uiteindelijk bij het grote publiek de indruk dat het gevaarlijk is om eieren te eten, terwijl de risico’s voor de volksgezondheid verwaarloosbaar klein zijn? Half december dagvaardt de pluimveesector de NVWA om duidelijkheid te krijgen. Wellicht kunnen de boeren straks alsnog een schadeclaim indienen voor al die eieren die bij Rendac zijn vernietigd.
