Wie is verdachte Michael P.?

De voorheen in Zeewolde woonachtige man was amper 20 jaar toen hij op 1 mei 2010, rond Koninginnedag, in Nijkerk twee meisjes (16 en 17 jaar) op weerzinwekkende wijze verkrachtte. „Bruut en mensonterend”. Zo omschreef de Arnhemse rechtbank het gedrag van de man in het vonnis op 21 juni 2011. P. werd toen ook veroordeeld voor diverse roofovervallen in de regio Nijkerk, die hij samen met een andere man pleegde. Rondrijdend in een auto was het duo op zoek naar slachtoffers. Die werden bedreigd met een nepvuurwapen en moesten geld afstaan. Het misdadige tweetal kocht cocaïne van de buit.

Wat voor straf kreeg Michael P.?

De rechtbank in Arnhem veroordeelde hem op 21 juni 2011 tot zestien jaar cel voor onder meer de dubbele verkrachting en de roofovervallen. In hoger beroep kwam het gerechtshof in Arnhem uit op een lagere straf. Het hof veroordeelde de man op 9 oktober 2012 namelijk tot 11 jaar cel. Ook het hof stak zijn verontwaardiging over de brute verkrachting van de twee jonge meiden niet onder stoelen of banken. De raadsheren noemden P.’s gedrag „berekenend en nietsontziend”.

Kreeg Michael P. tbs opgelegd?

Nee. Punt is dat de man weigerde mee te werken aan gedragskundig onderzoek, ook niet in het Pieter Baan Centrum, zo noteerde de Arnhemse rechtbank in het vonnis van 21 juni 2011. Gevolg was dat de rechters nauwelijks zicht hebben op de mate van gestoordheid van P. Tbs is bedoeld om (te proberen) een stoornis bij een crimineel te verhelpen. Maar als de diagnose niet helder is, wordt zo’n tbs-behandeling lastig. Formeel is het overigens wel mogelijk dat een rechter een niet-meewerkende verdachte tóch tbs oplegt. Frappant is dat de zaak rond Michael P. onder meer op dit punt, treffende gelijkenissen vertoont met de zaak rond Kaj M.

Wie is Kaj M.?

Die man werd in 2011 door het Arnhemse gerechtshof veroordeeld tot 12 jaar cel voor ontvoering en het seksueel misbruik van een meisje in Ede in april 2009. Het kind was destijds 7 jaar. Kaj M. pleegde die misdrijven samen met Leo S. De twee jongemannen pleegden in de regio Amersfoort ook een reeks gewelddadige berovingen. Kaj M. werkte níet mee aan gedragskundig onderzoek en ontliep tbs. Mededader Leo S. verleende wél medewerking aan psychiatrisch onderzoek en kreeg 7 jaar cel mét tbs. Beide daders gebruikten drugs.

Uit onvrede over het feit dat Kaj M. tbs ontliep, startte Henk Donkersteeg, de vader van het ontvoerde meisje uit Ede, in 2010 een burgerinitiatief. Dat leverde 67.000 handtekeningen op. Donkersteeg wilde dat sommige (zeden)misdadigers sowieso tbs krijgen opgelegd. Hij vond een willig oor bij toenmalig staatssecretaris Teeven (Justitie).

Michael P. zat vast in de Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA) Aventurijn in Den Dolder, vlakbij de plaats waar Anne Faber op vrijdag 29 september fietste en verdween. Wat is een FPA?

Een FPA is een kliniek voor gestoorde criminelen. Ze krijgen daar een psychiatrische behandeling. Maar een FPA is niet hetzelfde als een tbs-kliniek. Een tbs-kliniek is veel zwaarder beveiligd, vergelijkbaar met een gevangenis. Het is de bedoeling dat delinquenten vanuit een FPA weer terugkeren in de samenleving. „Patiënten krijgen daarbij ondersteuning bij het vinden van een woning, een zinvolle dagbesteding, herstel van het sociaal netwerk”, zo meldde FPA Aventurijn in Den Dolder deze week zelf in een verklaring. „Justitie is verantwoordelijk voor het plaatsen van patiënten, de kliniek voert de behandeling uit in samenspraak met de gevangenis en/of reclasssering.”

Michael P. is omstreeks 2010 opgepakt, na de verkrachtingen in Nijkerk. Hij kreeg 11 jaar cel. Zou hij dan niet gewoon nog achter slot en grendel moeten zitten?

Feit is dat in Nederland de regel geldt dat een gedetineerde in beginsel na tweederde van zijn straf weer vrij komt. Dat verklaart waarom Michael P. op 29 september, de dag dat Anne Faber verdween, bijvoorbeeld elders in Nederland kan zijn geweest. Dus buiten de kliniek in Den Dolder. FAP Aventurijn meldt over de geleidelijke terugkeer: „Het toekennen van vrijheden gaat in fases: de patiënt moet aantonen dat hij om kan gaan met de toegekende vrijheden en dat over een langere periode. Zo doorloopt iemand een compleet stappenplan naar volledige terugkeer in de samenleving.”

Het nieuwe kabinet wil op dit punt de touwtjes aantrekken. De nieuwe regeringsploeg wil af van het automatisme dat criminelen na tweedederde van hun celstraf de gevangenis kunnen verlaten. Een opmerkelijk felle premier Rutte zei deze week dat hij zich al jaren groen en geel ergert aan dat automatisme.

Hoe vaak vervallen zedendelinquenten in hun oude wangedrag, zogeheten recidive?

Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) publiceerde in 2012 een rapport over tbs’ers die veroordeeld waren voor een zedenmisdrijven. Uit het rapport blijkt dat van de zedendelinquenten die een tbs-kliniek verlaten binnen drie jaar 10,1 procent recidiveert met een zeer ernstig delict, 23,7 procent met een ernstig delict en 30,1 procent met een algemeen delict. Achttien jaar na uitstroom liggen die percentages op respectievelijk 30,5 procent, 58,8 procent en 63,3 procent. Zedendelinquenten hebben er baat bij dat bijvoorbeeld kennissen of familieleden hen in de gaten houden. Ze blijken dan minder vaak in de fout te gaan.