De vroegere gevangenis aan de rand van het centrum van Leeuwarden valt meteen op. Aan de voorkant bevindt zich een oude toegangspoort met karakteristieke torentjes. Aan de zijkanten zijn metershoge lange muren met getraliede ramen. In het gebouw bruist het. Bouwvakkers lopen af en aan om het pand te vernieuwen. Sinds 2009 hebben boekbinders, schrijvers, adviesbureaus en scholen er hun intrek genomen. Hun werkruimtes variëren van voormalige eetzalen tot eenvoudige cellen.

Water en brood

Hotel Alibi heeft eveneens zijn intrek genomen in het gevangenisgebouw. Er kunnen 63 mensen tegelijk verblijven. Een van de onderdelen van de menukaart: water en brood. Op gratis logies hoeven de gasten niet meer te rekenen. Draaide voorheen de belastingbetaler op voor de verblijfskosten van de aanwezigen, nu moet de bezoeker in de buidel tasten voor een overnachting. Vanaf 20 euro mogen mensen er een nachtje verblijven.

Volgend jaar zal bovendien de centrale bibliotheek van Leeuwarden zich in het pand vestigen.

Dennis Mous, projectleider van de herbestemming van de Blokhuispoort, ziet de ontwikkelingen goedkeurend aan. Het markante gebouw waar hij dagelijks is te vinden, moet het startpunt worden voor cultuurliefhebbers die Leeuwarden aandoen. De Friese plaats is namelijk in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa. Om die reden heeft ook de VVV een plek gekregen in het pand.

Mous: „De geschiedenis van de Blokhuispoort gaat ver terug. Al in 1499 werd hier een burcht gebouwd om Leeuwarden te beschermen tegen vijanden. Er werden in die tijd al mensen berecht en vastgezet. Er was een pijnigtoren en een galgenveld. Er zijn hier dus mensen opgehangen. De pijnigtoren wordt over een paar jaar mogelijk nagebouwd. In 1822 is begonnen met de bouw van het huidige gevangeniscomplex. Dat was in 1870 klaar.”

Ontsnappingen

Op 8 december 1944 werden er 51 verzetsmensen uit de Blokhuispoort bevrijd. Dat gebeurde helemaal zonder geweld. Na de uitbraak hielden de Duitsers razzia’s, maar ze konden geen enkele ontsnapte gevangene of bevrijder oppakken. Mous: „Er zijn geen vergeldingsacties uitgevoerd. De Duitsers schaamden zich waarschijnlijk voor de ontsnapping en wilden er weinig ruchtbaarheid aan geven.” Een van de mannen die destijds werden bevrijd, komt nog dagelijks een kijkje nemen in de gevangenis.

De Blokhuispoort had in de loop van de jaren diverse bekende gasten. Onder anderen kunstenaar Herman Brood moest hier enkele keren achter de tralies zijn tijd doorbrengen. In de negentiende eeuw zat Hendrik Jut in de Leeuwarder gevangenis vanwege een dubbele moord. Hij overleed op 26-jarige leeftijd in de gevangenis. Toen Jut nog maar net was opgepakt, wilden veel mensen dat de misdadiger de doodstraf kreeg. Maar die was net afgeschaft. Velen hadden moeite met de afschaffing. Maar ze kregen een manier om zich af te reageren. „Naar Jut is een kermisattractie vernoemd: de kop-van-jut. Je moet daarbij met een moker zo hard mogelijk ergens op slaan, zodat er een bel gaat rinkelen.”

Een andere bajesklant was John Obdam, ook wel Dokter O. Deze arts pleegde in de jaren vijftig twee gifmoorden. Maar een van de opvallendste gasten was wel Aage Meinesz. „Dat was een moderne Robin Hood. Hij brak kluizen van banken open, maar bleef af van het geld van de gewone mensen. Aage was een mooiprater. Hij liep keurig in het pak in de gevangenis rond. Hij is ontsnapt door met lakens over de muur te klimmen. Maar na een paar maanden werd hij weer gepakt.”

Eeuwenlang was de Blokhuispoort voor de gemiddelde Leeuwardenaar een geheimzinnig pand. „Mensen liepen erlangs, maar wisten nauwelijks wat er zich achter de muren afspeelde.” Nadat in 2008 de laatste gevangene de poort uit ging, gingen de deuren voor het publiek open. „Dat had een grote impact. Het enige stukje Leeuwarden waar ze niet mochten komen, was toen voor iedereen vrij toegankelijk.”

zomerserie Voor 1 euro

Wat is er te koop voor 1 euro? Deel 3 in een serie. Zie rd.nl/voor1euro.

Object: Blokhuispoort Leeuwarden

Bouwjaar: vanaf 1822

Jaar van overdracht: 2014

Verkoper: Rijksgebouwendienst

Koper: gemeente Leeuwarden, die het overdroeg aan erfgoedstichting Boei

Geschatte waarde: moeilijk te bepalen wegens het specifieke karakter van het pand

Bijkomende kosten: 22 miljoen euro