Sinds 2006 houdt Praktijk Den Uijl, voor hulpverlening, coaching, training en toerusting, met onder meer kantoorruimte in Capelle aan den IJssel, zich bezig met het ondersteunen van kerkenraden en individuele ambtsdragers. Therapeut Jantine den Uijl verzorgt voor hen cursussen en workshops. „Ambtsdragers willen vaak hun vaardigheden ontwikkelen of op een andere manier toepassen. We geven informatie over gespreksvaardigheden, verslavings- en relatieproblemen en psychiatrische aandoeningen.”

Communicatie

Jantine den Uijl werkt volgens het DISC-persoonlijkheidsmodel, aan de hand waarvan iemands sterke kanten en manier van communiceren in kaart worden gebracht. „DISC bevordert een open wijze van communiceren, helpt conflicten op te lossen en versterkt relaties. Iemand die tot een ambt wordt geroepen, kan waarschijnlijk op zijn eigen vakgebied tot veel in staat zijn, maar om als ambtsdrager goed te kunnen functioneren zijn vaak andere vaardigheden nodig.”

In eigen ogen kunnen ambtsdragers onbekwaam zijn, maar ze dienen in het geloof dat God hen bekwaam maakt, zegt Den Uijl. „Het heeft de Heere beliefd ambtsdragers in de gemeente te stellen om geestelijk leiding te geven. Zo wil Hij dat. Aan het onderwerpen aan dat gezag heeft de Heere Zijn zegen verbonden. Om ervoor te zorgen dat een ambtsdrager zijn ambt vruchtbaar kan vervullen, kan toerusting in zijn gedrag en vaardigheden nodig zijn.”

Onbegrepen

Therapeut Maarten van Dijk, die samen met Jantine den Uijl kerkenraden toerust: „In het uitoefenen van het ambt gaat het nog weleens mis. Soms voelt een gemeentelid zich niet begrepen, of voelt een medebroeder in de kerkenraad zich niet gezien. Dat geeft stof tot conflicten, kan ertoe leiden dat mensen uit de kerk vertrekken of dat er een wig tussen mensen wordt geslagen, terwijl dat waarschijnlijk voorkomen had kunnen worden.”

Problemen in gezinnen zijn vaak ernstig, zegt Van Dijk. „Predikanten worden jarenlang opgeleid voor hun ambt. Ouderlingen en diakenen niet, maar worden in het pastoraat wel gesteld voor complexe zaken zoals seksuele verslaving, echtscheidingsproblematiek of incest. Het belang van scholing is actueler dan ooit. Ook een ambtsdrager moet soms leren oude gedragingen te veranderen in nieuwe gedragingen.”

Participeren

Het DISC-model laat een ambtsdrager zien hoe hij zich opstelt in een pastoraal gesprek, leert hem ook om degene die tegenover hem zit te begrijpen. Den Uijl: „Om zijn ambt met zegen te kunnen uitoefenen, moet een ambtsdrager zich in de ander verplaatsen, om die ander in zijn nood echt te begrijpen. Mensen moeten op elkaar afstemmen en soms moeten we dat elkaar gewoon leren. Het volstaat niet langer om bepaalde dingen te doen omdat we het altijd zo hebben gedaan.”

Van Dijk: „In het ambt is de impact van je gedrag of van je woorden vaak groter dan in andere situaties. Het gaat over geestelijke dingen, over het diepste welzijn van de ander. Het luistert dus nauw wat je zegt of doet. Op ambtsdragers wordt extra gelet. Als het goed gaat, wordt hun dubbele eer waardig geacht. Als het fout gaat, zijn de brokken dubbel zo groot.”

Macht en gezag

Van Dijk: „Als een ambtsdrager macht in plaats van geestelijk gezag uitoefent, voelen gemeenteleden zich niet begrepen. Als gezag verandert in macht, verandert liefde in onderdrukking. Dat leidt onherroepelijk tot conflicten.”

Een ambtsdrager moet zich spiegelen aan de grote Ambtsdrager in de hemel, zegt Van Dijk. „Dan gaat de liefde van Christus hem dringen, opdat de ander gewonnen mag worden voor Zijn Koninkrijk. Als het op dit punt misgaat, doen we God grote oneer aan.”

Coaching niet langer een besmet begrip

Het besef dat training en begeleiding ook voor ambtsdragers zinvol kan zijn, neemt langzaam maar zeker toe. Vooral onder jonge ambtsdragers in meer vooruitstrevende gemeenten, maar onmiskenbaar ook onder ouderen en in meer behoudende gemeenten. Coaching in de kerk lijkt niet langer een besmet begrip.

Protestantse Kerk in Nederland (PKN)

Onder predikanten en kerkenraden uit de rechterflank van de Protestantse Kerk is er meer en meer vraag naar coaching, constateert Anne Pals, coördinator van de post-hbo-opleiding supervisie en coaching aan de Christelijke Hogeschool Ede. Ambtsdragers gaan volgens hem vaker onder professionele begeleiding de hei op.

In de PKN krijgt een pasbevestigde predikant voor het eerste jaar een mentor toegewezen. Daarnaast is er binnen de zogenoemde werkgemeenschap van predikanten gelegenheid om op elkaars functioneren te reflecteren. Ook kunnen voorgangers geestelijke begeleiding ontvangen in het kader van de permanente educatie. Het gaat hierbij om begeleiding van een gemeentelid in zijn of haar relatie met God.

Het krijgen van individuele coaching of supervisie zou voor een predikant verplicht moeten zijn, vindt Pals, die zelf ook ambtsdragers coacht. „In kerkelijke conflicten is de houding van een predikant nog weleens mede de oorzaak, bijvoorbeeld omdat hij niet met spanning kan omgaan of te veel op zijn eigen troontje gaat zitten. Zeker cognitief ingestelde en verbaal sterke predikanten zouden deze begeleiding goed kunnen gebruiken.”

Een christencoach in de arm nemen, kan volgens Pals voorkomen dat er alleen „losse tools” worden aangereikt of dat er een eenzijdig accent wordt gelegd op het ontplooien van talenten. „Zelf ga ik in mijn begeleiding uit van een Bijbels mensbeeld. Dat helpt ook om de weerstand die soms tegen coaching bestaat, te verminderen.”

Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK)

In de Christelijke Gereformeerde Kerken krijgt een beginnende predikant sinds enkele jaren een mentor toegewezen, een collega-predikant die een opleiding tot mentor volgde via het Steunpunt Kerkenwerk (van de GKV, CGK en NGK). Het mentoraat duurt twee jaar. Na deze periode wordt van een predikant verwacht dat hij het initiatief neemt tot bij- en nascholing. Wil hij coaching en supervisie krijgen, dan moet hij zelf actie ondernemen, zegt L. Stoter, secretaris van de vertrouwenscommissie predikanten binnen de CGK en kerkenraadsvoorzitter in ’s-Gravendeel. „Mijn eigen predikant, ds. H. Raveling, sloot zich aan bij een intervisiegroepje, een gemêleerd gezelschap van predikanten uit de regio. Zij komen eens per drie maanden samen in aanwezigheid van een psycholoog.”

Hij merkt dat de belangstelling voor persoonlijke begeleiding bij een deel van de predikanten in zijn kerkverband groeit, al ziet hij meer ontwikkeling bij jonge predikanten dan bij oudere. Ook is het volgens hem zo dat „predikanten in de behoudende hoek minder geneigd zijn supervisie te aanvaarden dan hun collega’s in de wat meer vooruitstrevende hoek.” Of voorgangers daadwerkelijk een traject ingaan, is mede afhankelijk van de kerkenraad. Die is, zo zegt Stoter, lang niet altijd deskundig genoeg om een predikant op zijn functioneren te kunnen beoordelen. Veel kerkenraadsleden volgen hun predikant niet kritisch, met als argument dat hij van God gegeven is. Stoter heeft begrip voor deze redenering. „Tegelijk”, zegt hij, „blijven predikanten professionals voor wie deskundigheidsbevordering hard nodig is.”

Gereformeerde Gemeenten (GG)

Ds. L. Terlouw is docent poimeniek (pastoraat) aan de theologische school van de Gereformeerde Gemeenten. De tijd dat een ambtsdrager vanzelfsprekend gezag heeft, is volgens hem grotendeels voorbij. „Maatschappelijke ontwikkelingen zoals scholing, mondigheid en ontkerkelijking hebben daar grote invloed op. Ook is het aantal problemen waarmee ambtsdragers in deze tijd te maken krijgen groter.”

Toerusting van ambtsdragers is dringend noodzakelijk, zegt ds. Terlouw. „In de zeventiende eeuw pleitte Koelman al voor het opleiden van de ouderlingen. Binnen de GG is al jarenlang een praktijk van toerusting voor ambtsdragers. Daar zorgt de Cursus Godsdienstonderwijs voor, onder meer in overleg met de classis. Binnen kerkenraden is er vaak aandacht voor begeleiding van nieuw gekozen broeders door meer ervaren broeders. Dit kan vorm krijgen in de samenstelling van de koppels die op huisbezoek gaan. Ook beleggen kerkenraden zelf bezinningsavonden over vragen rond de ambtelijke bediening.”

Bij de opleiding tot predikant in de GG vragen toerusting en begeleiding steeds meer aandacht. „Het handelen van de pastor tijdens pastorale gesprekken en in conflicten komt aan de orde. Ook kennen we het mentoraat met terugkomdagen voor de eerste twee jaar dat de predikant van school is.”

Gereformeerde Gemeenten in Nederland (GGiN)

Binnen de Gereformeerde Gemeenten in Nederland vindt toerusting van ambtsdragers plaats vanuit de diverse deputaatschappen. Het Ds. G. H. Kerstencentrum verzorgt publicaties op het gebied van huwelijk, opvoeding, huiselijk geweld en kindermishandeling en belegt toerustingsavonden voor ambtsdragers. Recent is er in alle classes voorlichting aan predikanten en ambtsdragers gegeven over kerkrecht.

Toerusting en coaching zijn in deze tijd in toenemende mate nodig, stelt H. D. den Toom, algemeen bureaumedewerker van de GGiN. „Dit geldt voor de predikanten, zowel als voor de ouderlingen en diakenen. De seculiere wereld heeft zijn invloeden, in onze gezinnen en onder onze kinderen. In complexe situaties, die zich kunnen voordoen in een plaatselijke gemeente, wordt vanuit de deputaatschappen aan de ambtsdragers hulp geboden.”

Sinds 2009 worden beginnende predikanten in de GGiN door hun mentor, ds. J. Roos, de eerste twee jaar in hun eerste gemeente begeleid.

Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland (OGGiN)

De toerusting van ambtsdragers is verbonden aan de door Christus ingestelde ambtelijke bediening, zegt J. M. Verwijs, algemeen scriba van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland en hoofd van het Kerkelijk Bureau te Barneveld. „Deze bediening is op Zijn ambten gegrond en draagt dus een voluit geestelijk karakter. In de formulieren voor de bevestiging van ambtsdragers wordt de eigen onbekwaamheid erkend en de almachtige God aangeroepen om genade en gaven. De Heere wordt gevraagd om de leraars bekwamer te maken voor het dienstwerk waartoe Hij hen „bereid en geroepen heeft.” Ook of Hij ouderlingen en diakenen „meer en meer zodanigen gaven wil verlenen als hun in hun bediening nodig is (...) teneinde een ieder zich behoorlijk kwijte in zijn ambt.”

Verwijs vindt dat ervaren ambtsdragers voor jonge ambtsdragers tot grote steun kunnen zijn. Regelmatig worden er in zijn kerkverband ambtsdragersbijeenkomsten georganiseerd over actuele onderwerpen, zoals huiselijk geweld, schuldhulpverlening, moderne media en catechese. „Onze voorgangers waren vorig jaar bijeen rond het thema huwelijk en echtscheiding. Ook zijn er wel kerkenraden die op een bepaald terrein een deskundige in de arm nemen, om hen in een aantal bijeenkomsten bij te staan.”