Hannes Bronkhorst (81) uit Uddel weet over de ruzies mee te praten. Als opgeschoten knul wilde hij begin jaren 50 met een viertal maten op ‘meidenjacht’ in Elspeet. Op een avond stond op „de viersprong”, het centrale kruispunt in Uddel, een groep oudere jongemannen uit hun eigen dorp, bewapend met stokken. „Wat gaan jullie doen?” „Naar Elspeet.” De jongere Uddeler knullen moesten onverrichter zake terug.

Andere keren kwamen ze wel in het buurdorp. Bronkhorst: „We vochten regelmatig met jongens uit Elspeet, op de Stakenberg (ten noordwesten van Elspeet, GW). Op zaterdag- en zondagavond gooiden we stenen naar elkaar, in het donker.” Wonderwel vielen er geen gewonden. „Het ging altijd om de meiden.”

In woon-zorgcentrum de Oranjehof in Elspeet vertelt Kees van den Hardenberg (88) over de ruzies tussen de jongens uit beide dorpen. „Er was altijd gekijf. In mijn vlegeljaren, toen ik een jaar of 16 was, had ik verkering met een meisje uit Uddel. Aan de rand van het dorp werd ik opgewacht door vijf Elspeter jongens. „„Wat ga je doen?” vroegen ze. „Naar Uddel”, zei ik. „Dat kan niet, anders slaan we jou op de huid.” „Laat de eerste maar komen”, zei ik. Ik was nogal fors van stuk. Toen ze niet kwamen, ben ik doorgefietst.”

Uddelenaren noemden de Elspeters ”plaggenmotten”, een vlindertje dat vaak op de omliggende hei voorkwam. Andersom betitelden de Elspeters hun buurdorpelingen als ”turfmotten”. „Zij kwamen hier de meisjes inpikken”, aldus Van den Hardenberg.

Een Elspeter popband heeft de aanduiding ”plaggenmot” verheven tot geuzennaam. Zij noemen zichzelf The Sodd Moths.

Ook de 89-jarige Berend Dijkgraaf, wonend aan de oostelijke bosrand van Elspeet, weet van de vijandschap tussen Elspeter en Uddeler jongens tot in de jaren 50. „Het was toen altijd raak.”

Wanneer een jongen uit Elspeet naar zijn meisje in Uddel ging, of andersom, en hij kwam jongens uit het buurdorp tegen, moest hij kiezen: trakteren of vechten. „Maar niemand had geld. Altijd werd het vechten. En veertien dagen later weer”, weet hij van horen zeggen.

Bijna doodgegooid

Dijkgraaf werkte destijds samen met ene Henk uit Elspeet in het kroondomein in Uddel. Deze had verkering met een boerendochter uit Uddel. „Op een maandagmorgen zei hij tegen me: Moet je eens op de weg naar de boerderij kijken: daar liggen allemaal bakstenen. Daarmee hebben ze me gisteravond bijna doodgegooid. De vader haalde me binnen.”

„Ergens in die jaren hielden vier jongens uit Uddel bij het Uddelermeer drie jongens uit Elspeet tegen. Twee gingen er terug; eentje bleef staan. Toen de vier dichterbij kwamen, sloeg hij met zijn fiets er drie mee ondersteboven. Dat was mijn broer Hendrik; die was voor niemand bang.”

Ook knapen uit verschillende delen van Elspeet vochten onderling stevig. „Jongens van de Bosrand van Elspeet maakten met jongens van de westkant ruzie over het spelen op een mondharmonica. Ze vochten het op oudejaarsavond 1945 of 1946 uit, bij het kerkhof. Drie jongens van deze kant hadden eiken knuppels gemaakt, die met een leren riem om hun pols zaten.”

Er werd hevig gevochten. „Toen ik met mijn vader in de vrachtwagen uit Uddel kwam, waren ze nog bezig. Ze maakten elkaar bijna af. Een jongen van de Bosrand werd met een mes in de rug gestoken. Het mes kwam op 1 centimeter van zijn longen. Een ander is bewusteloos gevonden.”

Volgens Dijkgraaf kwamen de ruzies destijds voort uit baldadigheid. „Er was toen niets te doen, dus vochten ze.”

Toch was er ook verbondenheid. Zo ging de hervormde Hannes Bronkhorst uit Uddel in Elspeet naar de kerk. Totdat Uddel zijn eigen hervormde kerk kreeg. Van den Hardenberg: „Het is nu gelukkig gemoedelijker geworden.”

De ruziesfeer tussen de jongeren uit de buurdorpen nam inderdaad vanaf de jaren 50 af. Alleen de concurrentie op het voetbalveld bleef. G. Klarenbeek-Schouten (91) in zorgcentrum Wilhelminahof in Uddel: „Als Prins Bernhard uit Uddel tegen Elspeet speelt, lopen de emoties hoger op dan bij Uddel–Garderen.”

Liefde overwint

De pogingen van de jongens om het aan te leggen met de meisjes uit het buurdorp bewijzen dat de liefde sterker was dan de rivaliteit. Er werd volop over en weer getrouwd. De Elspeter historicus Gerard Mulder: „Als je goed kijkt, heeft bijna elke Elspeter wel Uddeler bloed in de aderen, is het niet van de ouders, dan wel van de grootouders.”

serie 
Rivaliteit

In het verleden was er vaak rivaliteit tussen buurdorpen. Is die er nu nog? Dinsdag het eerste deel: Elspeet en Uddel.