Zo’n honderd mensen kwamen woensdagavond af op de raadsvergadering in sporthal ’t Cromwiel. Het merendeel van de twintig sprekers keurde de mogelijke opvang van asielzoekers in de gemeente in heftige bewoordingen af. Geregeld klonk applaus en scandeerden de aanwezigen leuzen als ”Vol is vol” en ”Azc nee”. Een vrouw die de komst van vluchtelingen wel zag zitten, werd uitgejoeld en met kwetsende uitspraken geconfronteerd. Ook de burgemeester werd uitgejouwd.

Eerder verliepen dergelijke bijeenkomsten in andere gemeenten ook onrustig. Het vluchtelingendebat in Nederland verhardt, zo lijkt het althans. Vos: „We zijn zes weken geleden dit traject ingegaan. De discussie over de komst van vluchtelingen naar Nederland was toen nog niet zo fel als nu.”

Ook in de jaren 90 van de vorige eeuw waren er protesten tegen azc’s, maar volgens hoogleraar Leo Lucassen lang niet zo heftig als nu. „De weerzin zit dieper, de toon is agressiever. Ook worden er andere argumenten gebruikt dan destijds. Moslims worden nu soms neergezet als verkrachters en jihadisten.” Wat ook anders is: tegenstanders zijn veel beter georganiseerd. Lucassen: „Zelfs Feyenoord­hooligans komen ervoor naar Steenbergen.”

Die georganiseerdheid heeft volgens hoogleraar James C. Kennedy te maken met de opkomst van sociale media. Daardoor kunnen mensen zich veel gemakkelijker uiten en kunnen veel sneller medestanders worden gemobiliseerd.

Dat woensdagavond zelfs een burgemeester werd uitgejouwd, komt volgens Kennedy doordat onder een aanzienlijk deel van de Nederlandse bevolking het respect voor politiek gezag is afgenomen. „Mensen reageren snel van: „Wie ben jij om dit voor ons te besluiten?” Politici brengen in hun ogen vooral vervelende dingen zoals asielzoekers waar ze helemaal niet om hebben gevraagd.”

Protesten als in Steenbergen zijn volgens Lucassen „de wrange vruchten van twintig jaar islambashing.” De PVV speelt hierin een kwalijke rol, aldus de Leidse hoogleraar. „Die partij heeft ervoor gezorgd dat in het islam­debat steeds extremer standpunten worden ingenomen.”

Lucassen heeft zeker een punt, stelt Kennedy. Maar, werpt hij tegen. „Stel dat de vluchtelingen overwegend niet-moslim zouden zijn; ik ben bang dat dan de protesten tegen azc’s net zo hevig zijn.” Die PVV is volgens Kennedy zowel oorzaak als gevolg. „Die partij kon alleen maar groot worden omdat Wilders zegt wat een categorie mensen altijd al dacht. Maar het is beslist waar dat voor veel mensen de PVV een uitlaatklep is. Daardoor voelen zij zich vrijer om ook publiekelijk te ageren tegen vluchtelingen.”

Nadert het vluchtelingendebat in Nederland het kookpunt? Lucassen: „Belangrijk is of politici erin slagen het debat in goede banen te leiden en de onrustgevoelens te dempen. Staatssecretaris Dijkhoff doet z’n best, maar waar is premier Rutte? Uit electorale motieven houdt hij zich op de vlakte, maar ik ben bang dat hij door deze tactiek Wilders alleen maar wind in de zeilen blaast.”

Kennedy: „Hoe ontwikkelen de vluchtelingenstromen zich? Nemen die volgend jaar af, of gaat het maar door? Verder moet het beleid misschien op de schop. Als het COA genoegen neemt met kleinere azc’s en deze neerzet in gemeenten waar wél draagvlak is, zou het wel eens kunnen zijn dat tumultueuze bijeenkomsten als in Steenbergen tot het verleden gaan behoren.”