Wie zit er achter deze rechtszaak?

Dat is stichting Urgenda, een burgerplatform dat in Nederland duurzaamheid en innovatie wil stimuleren. De stichting dankt haar naam aan de „urgente agenda” die op 14 juli 2007 in NRC Handelsblad werd gepubliceerd.

In die agenda werd de noodklok geluid. „Het is vijf voor twaalf”, stelden de opstellers; niet alleen gezien klimaatverandering, maar ook vanwege een veranderende bevolkingssamenstelling, door bijvoorbeeld de vergrijzing. „Hoe kunnen we ons land zodanig transformeren dat het klimaat- en waterrobuust is, schoon en mooi, veilig en vertrouwd, toegankelijk en goed bereikbaar?”

Om de opgaven voor de toekomst het hoofd te bieden, stelden de ondertekenaars van het manifest ambitieuze doelstellingen voor. Om het met de woorden van hoogleraar Jan Rotmans –een van de ondertekenaars van het actieplan– te zeggen: Nederland moet „kantelen.” „Er zal in Nederland de komende 50 jaar meer veranderen dan de afgelopen 500 jaar. We gaan anders wonen, werken, eten, recreëren en reizen.”

Hoe kwam het tot een rechtszaak?

In 2012 vroeg Urgenda de staat per brief actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Na een onbevredigend antwoord volgde in 2013 een dagvaarding om effectieve milieumaatregelen af te dwingen. Marjan Minnesma, directeur van Urgenda, zei destijds: „Normaal gesproken hoop je dat de politiek het oplost, maar als dingen zo erg zijn dat de belangen van burgers worden geschaad, mag je naar de rechter stappen.”

Waarom een rechtszaak over klimaatverandering tegen de staat? De Nederlandse overheid heeft toch geen directe invloed op het klimaat?

Indirect heeft Nederland wél invloed, zo stellen ze bij Urgenda. Vandaar dat de staat aansprakelijk wordt gesteld. De overheid is immers verantwoordelijk voor haar burgers en voor de leefbaarheid in het land.

En dat niet alleen nu, maar eveneens in de toekomst. Vooral de toekomstige generaties lijken niet zeker van een fatsoenlijk bestaan vanwege de gevolgen van een dreigende klimaatverandering. Deze week nog brachten onderzoekers van onder meer de TU Delft naar buiten dat de stijging van de zeespiegel mogelijk extremer zal zijn dan eerder was berekend. De maximale zeespiegelstijging zou niet 1,3 maar 1,7 meter zijn.

Mag de rechter de politiek wel ter verantwoording roepen?

Volgens de rechtbankvoorzitter betreedt de rechter met dit bevel niet het terrein van de politiek. Vanwege de vrije beleidsruimte van de overheid past wel terughoudendheid. „Dat is de reden om het bevel te beperken tot 25 procent, de ondergrens van de norm van 25 tot 40 procent.” Urgenda eiste het terugdringen van de CO2-uitstoot in 2020 met 40 procent ten opzichte van 1990.

En nu?

Het kabinet is aan zet. Volgens de rechtbank kan de staat zich niet verschuilen achter het argument dat de oplossing van het wereldwijde klimaatprobleem niet alleen afhangt van Nederlandse inspanningen. „Elke vermindering van uitstoot draagt namelijk bij aan het voorkomen van een gevaarlijke klimaatverandering. Nederland zou als geïndustrialiseerd land hierin voorop moeten lopen.”

Over welke maatregelen het kabinet moet nemen, deed de rechter geen uitspraak. Overigens mag de staat nog in hoger beroep.

Krijgt alleen Nederland er nu van langs?

Voor andere landen kan de klimaatzaak eveneens verstrekkende gevolgen hebben. Het was de eerste rechtszaak in Europa waarin burgers de overheid voor de rechter aanspreken op de gevaarlijke gevolgen van klimaatverandering. De verwachting is dat de zaak internationaal navolging krijgt.