De reformatie van de kerk wordt vaak getypeerd door de Latijnse woorden ”semper reformanda”. Daarmee wordt bedoeld dat we gereformeerd zijn omdat we het ook telkens weer moeten worden. Een moderne uitleg van deze typering is dat alles altijd weer anders moet worden gezegd en gedaan dan in de vorige generaties gebruikelijk was. De vraag is of dit een juiste interpretatie is. In ieder geval is er dan wel een gespannen verhouding met het woord dat Calvijn op zijn sterbed gesproken heeft tot zijn geestelijke nazaten: dat er na zijn dood „niets veranderd” mocht worden in Genève.

Toch is goed gereformeerd zijn ook niet zonder meer dat alles koste wat het kost bij het oude moet worden gehouden. Het gaat erom dat wat wezenlijk is voor het geloof en de praktijk van de kerk der eeuwen vanuit de Schriften duidelijk wordt, en dat er in alle generaties gekend en bewaard wordt wat de Geest daarin tot de gemeente spreekt.

Het tweejaarlijkse congres van de Calvin Studies Society wordt weer gehouden aan Calvin Theological Seminary in Grand Rapids, de oorspronkelijke ‘thuisbasis’ van deze gemeenschap van (kerk)historici en theologen die zich in Amerika als academici bezighouden met de studie van de Reformatie in het algemeen en de plaats van Calvijn in het bijzonder. De keuze van onderwerpen van de referaten is divers. Er is niet altijd een duidelijk verband met de centrale thematiek ”Semper Reformanda”. Toch is de eredienst in de traditie van de calvinistische reformatie wel een belangrijk thema, dat regelmatig terugkomt.

Zwaard

Dr. Jason Zuidema opende de eerste dag met een lezing over een boek van Guillaume Farel dat als titel heeft ”Le Glaive de la Parole véritable” (”Het zwaard van het waarachtig Woord”). Daarin keert de reformator uit Neuchâtel zich tegen de zogenaamde libertijnen, met wie Calvijn in Genève ook heel wat te stellen had. Farel doet dat met een grote ‘simpelheid’, die kenmerkend is voor deze reformator. Het is vanuit de Schrift zonder meer duidelijk wat de ware leer is, en alles wat daarvan afwijkt, is ketters. We hoeven niet moeilijk te doen over de wil van God, die is duidelijk genoeg vanuit de Heilige Schrift. Over de manier waarop God gediend moet worden, bijvoorbeeld ook in het heilig avondmaal, is de Schrift zo helder als het maar zijn kan. Het komt erop aan dat we in gehoorzaamheid ons daaraan onderwerpen.

Eenvoud is het adagium van Farel, maar tijdens de discussie kwam toch de vraag naar boven of het soms ook niet in de discussie met tegenstanders te ‘simpel’ kan worden. In ieder geval was Calvijn niet direct zo positief over dit boek van Farel.

Vreemde smetten

In de tweede sessie nam dr. Karin Maag, directeur van de Meeter Center voor reformatiestudie, ons mee naar Genève. Puttend vanuit de belangrijke bron van de notulen van het consistorie liet ze zien hoe de raad van de stad via de kerkelijke tucht probeerde om alle inwoners van Genève vrij te houden van ‘vreemde smetten’. Ook als ze op reis waren, moesten de burgers voortdurend beseffen dat de tucht vanuit Genève hen ook daar op het goede spoor wilde houden.

Zoals roomse praktijken en andere gewoonten die niet strookten met de gereformeerde praktijk van leven in de stad verboden waren, zo werd ook buiten de stad het opzicht van de tucht gehandhaafd. Inwoners van de stad die bijvoorbeeld op reis in Frankrijk zich hadden begeven in een roomse eredienst –misschien om de lieve vrede met familie of zakenpartners te bewaren– werden als ze thuis kwamen op het matje geroepen om zich te verantwoorden.

Toch heeft dit alles niet echt geleid tot een wezenlijke verdieping van het reformatorische karakter van de stad, was de conclusie. Dr. Maag eindigde haar boeiende verhaal met de opmerking dat aanvankelijk „de veldslag wel gewonnen leek, maar de oorlog uieindelijk verloren werd.”