Echte calvinisten laten elkaar vrij, poneert ds. David Robertson. „Ze maken onderscheid tussen hoofd- en bijzaken. De Schotse zelfstandigheid is een bijzaak.”

Het is totaal onbekend welke voorkeur de ongeveer 250.000 Bijbelgetrouwe christenen (5 procent van de bevolking) over dit onderwerp hebben. Het lijkt erop dat ze over het referendum even verdeeld zijn als over andere politieke onderwerpen. In een peiling van de Evangelische Alliantie toonde 74 procent zich tegenstander van Schotse onafhankelijkheid, maar dit onderzoek werd uitgevoerd in heel het Verenigd Koninkrijk (dus ook in Engeland, Wales en Noord-Ierland).

Ds. Robertson is directeur van het apologetisch centrum Solas en tevens predikant van de Free Church in Dundee. In deze stad –met zijn zwervers en zijn universiteit– voelt hij zich als een vis in het water. Hier voert hij het debat met atheïsten zoals Richard Dawkins, hier zet hij zich in voor de dak- en thuislozen.

Een stemadvies aan de gemeente geeft hij niet. „Ze zien me aankomen. We hebben hier mensen van alle politieke partijen: van Conservatief tot groen.” Politiek bewust is de predikant al wel heel lang. Hij stond aan de wieg van de Social Democratic Party (SDP), tot hij in 1982 afscheid moest nemen omdat hij het partijstandpunt over homoseksualiteit niet steunde.

In het kerkje staat de preekstoel in een hoekje. „We bewaren hem nog voor de Nederlandse toeristen”, lacht de predikant. Het gebouw trekt veel Nederlandse bezoekers omdat Robert Murray McCheyne er de eerste dienaar was. Voor ds. Robertson is de preekstoel te stijf. Hij hecht aan een informele stijl en staat op een eenvoudig podium.

David Robertson pleit vol overtuiging voor zelfstandigheid van Schotland. Niet dat hij een hekel heeft aan de Engelsen. „Mijn vader was Engels en ik ben in Engeland geboren.”

Het bestuur van het Verenigd Koninkrijk is echter verrot. En wel zo rot dat herstel niet mogelijk is. Hij somt de bezwaren op: „Londen is te veel gecentraliseerd. De kloof tussen rijk en arm wordt alleen maar groter. Niet dat de Bijbel tegen rijkdom zelf is, maar wel als je die over de rug van de armen bereikt. Zo ben ik op het punt gekomen dat we beter onszelf kunnen besturen. Nederland wil ook niet door Duitsers worden geregeerd.”

De Engels-Schotse unie rust sinds 1707 op drie pijlers, zegt Robertson. Dat waren het koloniale rijk, de handel en het protestantisme. „Daarvan is alleen de handel overgebleven. De rest is verdwenen. Handeldrijven doet nu de hele wereld, dus daarvoor hoeven we geen unie overeind te houden.”

Dat is de negatieve reden, zegt hij. Maar hij heeft ook een positief motief. „Als christenen kunnen we in een onafhankelijk Schotland veel meer invloed hebben dan nu.”

U gaat dus uit van een verwachting over de invloed van de kerk. Verwachtingen komen echter vaak niet uit.

„Dat klopt. Anderen baseren zich weer op andere verwachtingen, bijvoorbeeld dat Schotland een streng seculiere staat wordt. Daarom zijn er ook in de kerk zo veel meningen over dit onderwerp.

Het is trouwens ook niet zo dat ik 100 procent voor Schotse onafhankelijkheid ben. Er zit altijd nog zo’n 20 procent twijfel. Dus het is niet uitgesloten dat iemand me voor donderdag nog overtuigt.”

Zit de regering van de Scottish National Party (SNP) op voorstellen van christenen te wachten?

„Zeer zeker niet. Net als alle andere partijen wordt de SNP geleid door de moderne stedelijke elite. Het is alleen al verschrikkelijk om te zien wat de SNP met het huwelijk heeft gedaan (openstelling voor homoseksuelen, EvV).

Je ziet dat de samenleving verder seculariseert, terwijl de kerk in verval is. De nationale Church of Scotland is momenteel zo liberaal dat ze geen profetische rol meer heeft. Ik zie die kerk binnen tien jaar verdwijnen.

Mijn overtuiging is dat de kerk zout en licht voor de wereld moet zijn. Daar is zeker ruimte voor. Dat blijkt als de stad Dundee kerken vraagt te helpen bij sociaal werk, omdat ze zelf geen geld heeft.”

Het Conservatieve parlementslid Murdo Fraser noemt het „veelzeggend” dat ook de secularisten pleiten voor een zelfstandig Schotland. Is dat overtuigend?

„Nee, absoluut niet. De fascistische British National Party is tegen de Schotse zelfstandigheid, maar daarmee zeg ik niet dat Murdo net als zij een racist is.

Ik ken de Scottish Secularist Society heel goed. Dat zijn vijftig mensen in een café in Glasgow, met wie ik debatteer over het atheïsme. Qua aantallen hoef je daar niet bang voor te zijn. Als de kerk echt profetisch is, kan ze meer invloed hebben.”

U wilt een samenleving met kleine inkomensverschillen, met een regering die openstaat voor een christelijk geluid. Bevat het Witboek van de regering over onafhankelijkheid zulke aanknopingspunten?

„In het geheel niet. Dat is echt een SNP-boek. Het woord gelijkheid wordt alleen gebruikt als het gaat over homoseksualiteit. Dat doet de armen zo veel kwaad. Ik heb weinig respect voor de Schotse regering.”

U zegt zelf dat het protestantisme een pijler was van de unie uit 1707. Sindsdien hebben de kerken gebloeid, zowel in Engeland als in Schotland. Is dit geen historisch argument tegen de Schotse zelfstandigheid?

„Nee. Alle koninkrijken van deze wereld zullen eens verdwijnen. Je gaat toch ook niet het Romeinse Rijk overeind houden?”

Robertson heeft zich de afgelopen maanden geërgerd aan het gebruik van de uitdrukking ”Britse waarden”. „Niemand legt uit wat dat zijn. Dat kunnen volgens mij alleen maar christelijke waarden zijn, maar dat zegt niemand. Als het referendum morgen op No uitdraait, zal Solas een stuk schrijven voor premier Cameron waarin wij die Britse waarden inhoud geven. En als het Yes wordt, zullen we proberen vanuit de Free Church in de conventie voor een nieuwe grondwet te komen.”

Actiegroep

Neil D. M. MacLeod heeft al ideeën klaar voor een mogelijke nieuwe grondwet voor Schotland. In het dagelijks leven is hij jurist. In zijn vrije tijd maakt hij deel uit van de actiegroep Christians for Independence. Daarnaast is hij ouderling in de Free Church in Edinburgh.

Voor de synode van zijn kerk schreef hij een juridisch verslag over de kerk in een zelfstandig Schotland. In dat rapport stonden ook de opinies van voor- en tegenstanders uit de Free Church. Onder anderen van ds. John Ross, die op basis van een voorlopige constitutie vreesde voor een seculiere poolnacht, zonder erkenning van het christendom (zie kader). MacLeod: „Die voorlopige constitutie is alleen maar een voorbeeld, zonder enige status. Bovendien bevat ze alleen maar de hoofdlijnen. Daar kun je dus geen oordeel op baseren.”

Wat zou die constitutie uiteindelijk wel moeten bevatten?

„Als ik in de conventie zou zitten om de grondwet te schrijven, zou ik strijden voor de erkenning van het koningschap van Christus. Ik zou geen genoegen nemen met een vage verwijzing naar God. Ik zou me ook inzetten voor een ruimhartige erkenning van de vrijheid van geweten.

De SNP heeft gezegd zich in te zetten voor een open proces van het schrijven van de constitutie. Ik denk dat christenen daar gebruik van moeten maken.”

Bij de opstelling van een Europese grondwet eisten de secularisten dat elke verwijzing naar het christendom achterwege bleef. Zo kan het hier ook gaan.

„Dat zou kunnen. Maar een van hun voormannen heeft in een interview gezegd dat hij liever de rechten van anderen erkent en zo breed mogelijke erkenning geeft. Hoe dan ook is het belangrijk in dit proces mee te doen.”

Reformatie bracht vrede tussen Engelsen en Schotten

De Schotse Reformatie veranderde de verhoudingen op de Britse eilanden compleet. De drie eeuwen van oorlog tussen Schotten en Engelsen kwamen toen ten einde. Gold in 1435 nog dat een reiziger zag dat „niets een Schot meer plezierde dan af te geven op de Engelsen”, vanaf 1560 begon een tijd van samenwerking en verbroedering. Dat schreef wijlen prof. Gordon Donaldson in 1985 in zijn boek ”Scottish Church History”.

Het fundament voor de gezamenlijke identiteit was de religie. Centrale figuur was John Knox. Hij was dan wel geboren in Schotland, maar had in Engeland gewerkt en bevorderde in zijn moederland het gebruik van het Engels als taal.

Al rond 1570 waren er gedachten over een presbyteriaanse kerk voor het héle Britse eiland – niet alleen in Schotland dus. Ook tijdens de opstelling van de Westminster Confessie vanaf 1640 was dit het ideaal.

Geen wonder dat de mogelijke scheiding van Engeland en Schotland ook in de kerken onrust veroorzaakt. Ds. John Ros, oud-synodevoorzitter van de Free Church, vreest dat de kerk voor het eerst sinds de Reformatie de „erkenning als nationale godsdienst” zal verliezen. Het oogmerk van de nationalisten is volgens hem elke religie dezelfde status te geven.

In een rapport dat in mei op de synode werd behandeld, pleit ds. Gordon Matheson vóór onafhankelijkheid, omdat een nee-stem de christenen evenzeer opzadelt met een seculier Groot-Brittannië.

Tijdens de synode hield de Schotse minister voor Constitutionele Zaken, Roseanna Cunningham, een voordracht waarin ze de kerk bedankte voor haar bijdrage aan de samenleving. Aan de positie van de kerk zal niets veranderen, verzekerde ze.

De Free Presbyterian Church of Scotland waarschuwde haar leden in mei om morgen voor onafhankelijkheid te stemmen. Het is geen officieel stemadvies, hooguit een vingerwijzing. De synode verwacht immers dat de uitkomst hoe dan ook neerkomt op een verzwakking van de christelijke kerk „in het hart van de natie.” Deze verandering betekent een „provocatie van God”, aldus ds. Allan MacColl tegenover de BBC.