De aanleiding voor de razzia is een incident op 14 april. Een Sliedrechtse landwachter schiet bakker Wouter Smit (57) uit Giessendam dood omdat hij een bevel in de wind zou hebben geslagen. De moord wekt wrevel in de regio, waar toch al onvrede bestaat over de brutaliteit van Jan Hagel. Reden voor het verzet om NSB’ers en landwachters mores te leren.

In de nacht van 9 op 10 mei 1944 lokt een knokploeg uit Sliedrecht een groep landwachters in de Biesbosch in een hinderlaag. Tijdens een vuurgevecht worden twee landwachters uit Hardinxveld en Sliedrecht gedood. Een van hen is de vader van de degene die bakker Smit doodschoot.

De Duitsers slaan terug. Binnen een week worden er in Hardinxveld, Giessendam en Sliedrecht elf vooraanstaande burgers opgepakt en naar Kamp Vught gebracht. Deze mensen worden later, in september, vrijgelaten in de paniek na dolle dinsdag.

De Duitsers blijken niet tevreden met het oppakken van de notabelen. Op 16 mei houden ze een grote razzia in Sliedrecht, Giessendam, Hardinxveld, Sleeuwijk, Werkendam en de Biesbosch. Ruim 2000 manschappen van de Grune Polizei, SS en Wehrmacht doorzoeken huizen, auto’s, treinen en bussen en kammen de polders uit op zoek naar mannen van 18 tot 25 jaar. Sommigen weten te ontkomen door zich te verstoppen in schoorstenen en onder vloeren of door in bomen te klimmen. Zo’n 500 jongeren worden wél opgepakt en naar Kamp Amersfoort gebracht. Tot 6 juli 1944 laten de Duitsers 263 gijzelaars vrij – meestal op verzoek van hun werkgever. In de nacht van 6 op 7 juli worden de overige jongemannen –volgens transportlijsten ongeveer 225– naar Duitsland gevoerd. Van de Merwedegijzelaars keren er 26 niet terug. Zij sterven in een Duits kamp of na de Bevrijding op de terugweg naar huis.

Bas van der Starre komt wel thuis. „Geboren en getogen in Sliedrecht, uit een echte bagger­familie”, vertelt dochter Anja (46).

„Mijn vader was 19 en werkte op een binnenvaartschip toen hij werd opgepakt. Hij werd naar Amersfoort gebracht en later naar Duitsland, waar hij in een zoutmijn –360 meter onder de grond– moest werken.

In april werd hij door de Amerikanen bevrijd. Verzwakt en vermagerd kwam hij in juli 1945 thuis. Na een paar weken hoestte Van der Starre bloed op en werd duidelijk dat hij tuberculose had. „Eén van de velen.” Het advies van de dokter, in bed voor een open raam liggen, bleek niet te helpen. Pas nadat hij jaren later de zieke long liet verwijderen, knapte hij op. „Ik weet niet beter dan dat mijn vader thuis was en naar lucht liep te happen.”

Bas van der Starre overleed in 1995. „Ik had een goede band met mijn vader, ik wilde weten wat er in Duitsland gebeurd was”, vertelt zijn dochter. „Steeds stelde ik het uit. In de zomer van 2005 maakte ik eindelijk de reis naar voormalig Oost-Duitsland.”

Het bezoek zette het leven van de Dordtse op z’n kop. „Toen ik afdaalde in die zoutmijn leek het wel of ik koorts had. Later realiseerde ik me dat ík in vrijheid leef. Ik kon na dit bezoek niet verder alsof er niets gebeurd was. Ik moest hiermee aan de slag.” Ze startte de website ”Merwedegijzelaars”, schreef een boek, hield lezingen, richtte in het Sliedrechts Museum een tentoonstelling in en zocht contact met overlevenden en hun nabestaanden.

Van der Starre klopte bij de gemeente Sliedrecht aan met het verzoek te gedenken wat er zeventig jaar geleden gebeurde. „Men was daartoe direct bereid. Het is nodig om te herdenken. Voor de nabestaanden, maar ook om door te geven wat er destijds is gebeurd.” Een oud-gijzelaar legde vanmiddag een krans bij de plaquette bij de Grote Kerk. Van 
der Starre hield een toespraak. „Er is nog steeds oorlog en onderdrukking. Dat mag niet voortduren. Als ik iemand aan het denken kan zetten, ben ik tevreden.”