SIMFEROPOL. Met het besluit van het Krimparlement om zich bij Rusland aan te sluiten, is de chaos in Oekraïne compleet geworden. Het is volkomen onduidelijk hoe de zaak verder zal verlopen, en of er nog een weg terug is.
Toch past deze chaos in een patroon. Twee weken geleden dacht de overgangsregering in Kiev het land te gaan besturen. Maar als er sindsdien één rode lijn is geweest in de ontwikkelingen in Oekraïne, is het dat de regering in Kiev volkomen machteloos is. Het is niet regeren wat ze doet, maar reageren. De grote actor heet Poetin en zit in Moskou.
Al sinds de val van de Sovjet-Unie twisten Rusland en Oekraïne over de Krimrepubliek. In 1994 ondertekenden diverse landen –waaronder ook Rusland– het Memorandum van Boedapest, waarin de Krim tot Oekraïne wordt gerekend. Het gebied heeft wel meer zelfstandigheid dan andere Oekraïense regio’s.
In 1994 ondertekenden niet alleen Rusland en Oekraïne dat verdrag, maar ook Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Juridisch is het dus twijfelachtig of het Krimparlement deze afspraken zomaar kan wijzigen. Maar het is de vraag welk gerechtshof voor de Krimregering voldoende gezag heeft om daar het vonnis over te spreken. Het hooggerechtshof in Kiev in elk geval niet.
Donderdagochtend besloot het Krimparlement het referendum van 30 maart te vervroegen naar 16 maart. ’s Middags volgde een nieuw besluit, namelijk om zich direct maar bij de Russische Federatie aan te sluiten. Blijkbaar was dat afgestemd met Moskou, want dat bereidt een spoedwet voor om toetreding van nieuwe regio’s tot het Russische rijk toe te staan.
Maar met dit tweede besluit verandert ook het karakter van de volksraadpleging. Het gaat er niet meer om de bevolking te vragen wat ze wil, maar het is alleen nog de vraag of ze instemt met het besluit van het parlement. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Timmermans, noemde het referendum vanochtend bij voorbaat „volkomen onwettig.”
Volkenrechtelijk heeft Timmermans daarin gelijk. Maar zakelijk gezien is het de vraag of het zin heeft te blijven proberen de Krim voor Oekraïne te redden. In Oost-Europa zijn na 1990 genoeg oorlogen over de afscheiding van gebieden gevoerd, die na veel bloedvergieten meestal alsnog uitliepen op de zelfstandigwording van kleine gebieden. Kosovo en Bosnië-Herzegovina zijn daarvan sprekende voorbeelden.
Vraag is echter of de regering in Kiev bereid is zich bij het verlies neer te leggen. Eerder deze week zeiden ministers nog dat de regio onopgeefbaar was. Alles lijkt erop dat Rusland klaarstaat het gevecht aan te gaan.
Mocht Kiev de wapens tegen Moskou opnemen, dan zal het waarschijnlijk ook de Europese Unie en de NAVO vragen daarbij te helpen. Dat plaatst de EU- en NAVO-lidstaten voor een vreselijk dilemma. Volkenrechtelijk heeft Kiev immers goede argumenten om de Russische schending van het territorium te bestraffen. De zaak lijkt sterk op de bezetting van Koeweit door Irak in 1990. De VN-Veiligheidsraad gaf toen een mandaat om gewapend in te grijpen. Zo’n mandaat is nu ondenkbaar, omdat Rusland zelf alle besluiten in de Veiligheidsraad met een veto kan blokkeren.
Maar indien Kiev zich tot Den Haag wendt met een verzoek om militaire hulp, dan is het de vraag wat dezelfde minister Timmermans daarop antwoordt. Zou Nederland dan bereid zijn manschappen in te zetten voor de Krim, waar de bevolking waarschijnlijk in meerderheid voor de Russische optie stemt?
