KIEV. Wat in november in Kiev begon als een straatprotest voor een ‘Europeser’ Oekraïne is uitgegroeid tot een gespannen situatie die trekken heeft van de Koude Oorlog. De oost-westtegenstelling is weer opgelaaid ook in Oekraïne zelf, waar een omvangrijke Russische minderheid lijnrecht tegenover prowesterse Oekraïners staat. Hoe is de onrust in Oekraïne begonnen?
Duizenden boze Oekraïners gingen eind november in Kiev de straat op omdat hun regering weigerde een associatieverdrag met de Europese Unie te tekenen. Toenmalig president Janoekovitsj zag meer heil in een sterkere band met Rusland. De regering beantwoordde de acties met gewelddadig politieoptreden en strenge antiprotestwetten.
Een akkoord van Janoekovitsj en oppositieleiders dat de macht van de president inperkte en een regering van nationale eenheid beloofde, kon de actievoerders niet bekoren. Zij eisten nog steeds het vertrek van de president, die 21 februari naar Rusland vluchtte. Het parlement stemde een dag later in met de procedure om hem af te zetten.
Wanneer kwam de Krim in beeld?
Botsingen tussen prowesterse en pro-Ruslandpartijen beperkten zich inmiddels allang niet meer tot Kiev. Op het autonome schiereiland de Krim sloeg de vlam in de pan toen pro-Russische demonstranten op 26 februari slaags raakten met Krim-Tataren (etnische Turken) en andere aanhangers van de nieuwe, prowesterse Oekraïense regering. Een dag later werd het parlement op de Krim bezet door Russische militairen en werd de pro-Russische Sergej Arsjonov premier van de Krim.
Wat heeft Rusland op de Krim te zoeken?
Volgens de Russische president Poetin is de machtsovername in Kiev ongrondwettelijk en worden de vele etnische Russen op de Krim bedreigd door het prowesterse Kiev. De Russische minister van Buitenlandse Zaken zei onlangs dat hij de „rechten van zijn landgenoten compromisloos verdedigt.” Aangezien de Krim na de Krimoorlog (1853-1856) lang in Russische en Sovjethanden is geweest, behoort het gebied volgens veel Russen nog steeds aan hen toe. Moskou heeft er in Sebastopol zelfs een marinebasis.
Wat doen Russische militairen op de Krim?
De Russische aanwezigheid op het schiereiland is volgens Oekraïne binnen een week met 16.000 troepen gegroeid. Zij hebben onder meer toegangswegen, de zeeverbinding door de Straat van Kertsj en vliegvelden bezet en kazernes omsingeld. Volgens Poetin gaat het echter alleen om „lokale zelfverdedigingstroepen” en is geweld slechts de allerlaatste optie om de crisis op te lossen en ‘zijn’ Russen op de Krim te helpen.
Hoe reageert het Westen?
De Amerikanen willen dat Moskou zich terugtrekt van de Krim en dreigen met sancties. Eerste stappen zijn al gezet: alle militaire samenwerking en komende handelsgesprekken met Rusland zijn opgeschort. De presidentiële delegatie slaat een bezoek aan de Paralympische Spelen in Sotsji over en boycot de gesprekken voor de G8-top daar in juni.
Ook de EU maant Moskou zijn militairen terug te halen en overweegt sancties. Sommige deskundigen vrezen dat sancties tot tegenmaatregelen kunnen leiden die slecht uitpakken voor de EU: Rusland zou de gastoevoer kunnen stopzetten.
