Soms gaat het om één woning, andere gemeenten staan voor een veel grotere opgave. In Veenen­daal bijvoorbeeld moet 5 kilometer aan bovengrondse hoogspanningslijnen onder de grond worden gebracht. „De aanpak van de hoogspanningsverbindingen gaat gemeenten vele miljoenen kosten.”

Nergens in Nederland is er volgens minister Kamp (Economische Zaken) sprake van gezondheids- of veiligheidsrisico’s. Overal blijft de magneetveldsterkte van de hoogspanningslijnen onder het maximum dat de Europese Unie voor de bescherming van burgers heeft bepaald. Het kabinet wil echter „tegemoetkomen aan de brede maatschappelijke wens om in bestaande situaties bewoners te ontlasten van hoogspannings­verbindingen.” Vanaf 2017 worden hoogspanningsleidingen boven woonwijken verwijderd.

De problematiek speelt in 130 gemeenten, zegt Matthijs Kok. ‘Zijn’ organisatie is een netwerk van gemeenten die met vraagstukken rondom hoogspannings­verbindingen te maken hebben. Het platform behartigt hun belangen in contacten met netbeheerders en de rijksoverheid.

Netbeheerder TenneT gaat bestaande hoogspannings­verbindingen binnen de bebouwde kom ondergronds aanleggen. Kok: „Een kwart van de kosten van deze ”verkabeling” moeten gemeenten zelf betalen. Dat is een scherpe voorwaarde van het ministerie. Een kilometer ver­kabeling kost minimaal 3,5 miljoen euro. Dat geld hebben gemeenten niet zonder meer klaarliggen. De vrees bestaat dat ze ervan afzien en dat hoog­spanningsmasten blijven staan.”

De gemeente Veenendaal, die ongeveer 4,5 miljoen euro moet opbrengen, gaat voortvarend aan de slag om zo snel mogelijk van de hoogspanningslijnen van 150.000 volt af te zijn. TenneT is gevraagd met een haalbaarheidsonderzoek inzicht te geven in de kosten. In Veenendaal wordt al zeker twaalf jaar gesproken over het weg­werken van de leidingen, waaronder circa 1300 huishoudens wonen. Nogal wat Veenen­dalers zijn, zo blijkt uit een recente petitie, er bezorgd over dat blootstelling aan het magnetische veld van hoogspanningskabels het risico op kinderleukemie, hersenkanker, miskramen en depressie vergroot.

De fractie van de ChristenUnie in Veenendaal heeft wel een idee hoe de gemeente aan het benodigde geld moet komen. Zij heeft een initiatiefvoorstel ingediend om bij netbeheerders precario­belasting te gaan heffen op kabels en leidingen voor gas en elektriciteit, zoals zo’n vijftig gemeenten dat al doen. Dat zou jaarlijks 1,5 miljoen euro opleveren, waarvan „in elk geval” 1 miljoen besteed zou moeten worden aan het ondergronds brengen van de hoogspannings­leidingen in Veenendaal. In drie tot vier jaar zou de gemeente daarmee haar financiële aandeel kunnen leveren. De ChristenUnie wil echter ook de provincie Utrecht en omliggende gemeenten vragen bij te dragen. Raadslid Stroobosscher: „Elders wordt immers ook gebruik­gemaakt van de elektriciteit die via de Veenendaalse leidingen wordt getransporteerd.”

Op een dergelijke solidariteit dringt ook het provinciebestuur van Noord-Brabant aan in een deze week verzonden brief aan minister Kamp. Het vraagt alle kosten van de aanpak van de hoogspanningslijnen landelijk door te berekenen in de transporttarieven voor elektriciteit. Dat betekent nog geen halve euro per aansluiting per jaar. Vooralsnog moeten elf gemeenten in Noord-Brabant samen 34 miljoen tot 44 miljoen euro neertellen. „Landelijk gezien een onevenredig hoge bijdrage”, aldus het provinciebestuur. „De gemeenten worden relatief zwaar belast voor de oplossing van knelpunten rondom een primaire landelijke infrastructuur waarvan iedereen gebruikmaakt.”

Voor woningen onder hoogspanningsverbindingen buiten woongebieden of waar verkabeling technisch niet mogelijk is, heeft minister Kamp een uitkoopregeling gepresenteerd. „Ook daar bestaat nog onzekerheid over”, zegt platformwoordvoerder Kok. „Zo weten gemeenten niet wat zij in de toekomst aan moeten met aangekochte woningen. Vaak lenen deze zich niet voor andere functies en is sloop de enige optie. Ook is niet helder hoe woningen uit een huizenblok uitgekocht kunnen worden als niet alle bewoners meedoen.”

De gemeente Molenwaard in de Alblasserwaard studeert op de uitkoopregeling. In Nieuw-Lekker­land staan 42 woningen onder twee hoogspanningstrajecten, waarvan 6 huizen onder de ene lijn, 36 onder de andere. „De vraag is of het voor ons haalbaar is. Het kon weleens heel prijzig worden”, zegt ambtenaar F. Both. „De regeling vergoedt alleen het opkopen van woning en erf en de eventuele sloop van de bebouwing. De gemeente moet zorgen dat er geen woning terug kan komen. Ook worden kosten gemaakt voor bijvoorbeeld herinrichting, onderhoud en beheer van de grond. Als gemeente hebben we daar het geld niet voor.”

Twee opties: woningen uitkopen of lijnen verkabelen

Verkabeling

- Waar mogelijk worden in woongebieden 50, 110 en 150 kV-verbindingen ondergronds gebracht. Lijnen boven industrie­terreinen, weilanden en sportvelden worden niet aangepakt. De 110 en 150 kV-lijnen moeten langer dan 1 kilo­meter zijn; tussenstukken van minder dan 1 kilometer worden wel meegenomen.

- Omvang: 135 kilometer, vijftig gemeenten.

- Kosten: 3,25 miljoen euro per kilometer.

- Van de kosten wordt 75 procent doorberekend aan de af­nemers van het hoogspanningsnet via de transporttarieven; voor 25 procent van de kosten is de betrokken gemeente verantwoordelijk. Extra wensen zijn geheel voor rekening van de gemeenten.

- TenneT is eigenaar van het 110/150 kV-net, de regionale netbeheerders (Stedin, Liander) zijn eigenaar van het 50 kV-net.

Uitkoopregeling

- De uitkoopregeling voor huizen direct onder de lijnen waar niet wordt verkabeld, heeft plaats op basis van vrijwilligheid. Niemand wordt gedwongen te verhuizen.

- Initiatief ligt bij bewoner, gemeente voert uit.

- Uitkopen houdt beëindiging woonfunctie in: sloop of een andere bestemming voor het pand.

- Omvang: 100 gemeenten, 170 plaatsen/kernen, 400 woningen.

- Rijk stelt geld beschikbaar: vanaf 2017 is 140 miljoen euro gereserveerd (tot en met 2021 jaarlijks 28 miljoen).

- Gemeenten maken afweging om wel of niet uit te kopen en betalen kosten herbestemming.