Al decennialang wordt Zeeland in de zomer overspoeld door vakantiegangers. De provincie vaart er wel bij. Veel Zeeuwen verdienen aan toeristen een goed belegde boterham. Toch zit er aan het toerisme ook een keerzijde, weet Clasien Rooze-Stouthamer, die in Gent geschiedenis en dialectologie studeerde. „De invloed van het toerisme is een van de factoren die het Zeeuws bedreigen.”

Het onvervalste Zeeuws bestaat niet meer?

„Laten we voorop stellen dat de overeenkomsten tussen het Zeeuws op de diverse voormalige eilanden groter zijn dan de verschillen. De meest authentieke versie wordt wellicht gesproken op Zuid-Beveland. Dat is bijvoorbeeld te horen aan de uitspraak van de tweeklanken ”oa” en ”ea”. Die klinken op Zuid-Beveland duidelijk anders dan in de rest van Zeeland en worden nog net zo uitgesproken als 2000 jaar geleden. Ook de klinker ”a” bewijst dat de rijkdom aan klanken op Zuid-Beveland nog bewaard is gebleven. Die letter kent maar liefst zes varianten in een zin als „Het paerd van m’n vaoder z’n maat sti an ’t weeter.”

Dat het Zeeuws op Zuid-Beveland nog vrij zuiver klinkt, komt vooral doordat deze streek van oudsher zo’n besloten landbouwgebied was. Pas zeer recent hebben toeristen de ”zak van Zuid-Beveland” ontdekt. Andere delen van Zeeland, bijvoorbeeld Walcheren, zijn al veel langer in beeld bij vakantiegangers. Dat heeft aanwijsbaar invloed gehad op het dialect.”

Klinkt het dialect overal op Zuid-Beveland hetzelfde?

„Er zijn kleine plaatselijke varianten. In Heinkenszand zeggen ze bijvoorbeeld „me wazze” als ze „wij waren” bedoelen. In mijn woonplaats Ellewoutsdijk wordt dat als „me waere” uitgesproken. En in Oudelande is het niet ”bakker” maar ”ba’er” en niet ”lekker” maar ”le’er”. De inwoners houden de medeklinker ”k” tegen met hun tong, de zogenaamde ”glottisslag”. Ook hier, op Zuid-Beveland, geldt echter dat de overeenkomsten vele malen belangrijker zijn dan de verschillen.

Vooral in het oostelijke deel van Zuid-Beveland staat het dialect nog sterk. De plaatsen kennen daar vaak een min of meer behoudend karakter. Doorgaans blijft in dergelijke dorpen een taal het duidelijkst behouden. Goes, de enige stad op het eiland, kent een soort stadsdialect.”

Is toerisme de enige oorzaak van de teloorgang van het Zeeuws?

„De intrede van de televisie heeft veel kwaad gedaan. Als mensen dag in, dag uit tv-kijken en worden blootgesteld aan het Algemeen Nederlands, blijft dat natuurlijk niet zonder gevolgen. De tv is een ramp voor het dialect.

Ook inwijking, een term die ik verkies boven import, speelt een grote rol. In Ellewoutsdijk wonen bijvoorbeeld mensen uit Rotterdam. Uiteraard zijn ze van harte welkom, maar voor het dialect is het natuurlijk niet gunstig.

Evenmin bevorderlijk voor het Zeeuws is het feit dat Zeeland geen universiteit heeft. Van jongeren die na enkele jaren studeren weer terugkomen in hun geboorteprovincie is het maar de vraag of ze nog steeds Zeeuws zullen spreken. Er zijn er die hun eigen taal weer met vreugde opnemen. Anderen verkiezen voortaan het Nederlands boven het dialect.

Ook de globalisering is niet tegen te houden. Het staat dan ook buiten kijf dat het Zeeuws zal uitsterven, hoewel dat nog best een tijdje kan duren. Volgens de Vlaamse taalkundige prof. Johan Taeldeman duurt het nog zeker honderd jaar voordat alle dialectsporen verdwenen zijn.”

’t Kerkje van Ellesdiek

Al dertien jaar is Clasien Rooze, evenals haar man Joop Rooze, actief betrokken bij het zogenaamde ’t Kerkje van Ellesdiek. ’t Kerkje is gevestigd in de voormalige hervormde kerk van Ellewoutsdijk. Naast onder meer tentoonstellingen worden er iedere maand, juli en augustus uitgezonderd, kerkdiensten gehouden in het Zeeuws. De samenkomsten voorzien in een behoefte, weet Rooze. „Gemiddeld komen er zo’n honderd kerkgangers per zondag, afkomstig uit de hele provincie. Voorgangers komen graag als ze worden uitgenodigd. Pas ging er een predikant uit Friesland voor, die geboren was in Zeeland. Hij was echt blij dat hij eens in zijn moedertaal mocht preken. Dat begrijp ik heel goed. Als klein meisje vond ik het al raar dat overal in het dorp dialect werd gesproken, behalve in de kerk. Dialect brengt de Bijbelse boodschap juist dichterbij.”

Vanuit het kerkje is ook een vertaalgroep actief. Die houdt zich bezig met het omzetten van Bijbelboeken in het Zeeuws. „Dat gebeurt zeer zorgvuldig”, zegt Rooze. „Er wordt rechtstreeks uit het Grieks en het Hebreeuws vertaald. Inmiddels zijn al diverse Bijbelboeken gereed en uitgegeven. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan Openbaring en Genesis.”

Een inwoner van Rilland haalt in plat Zuid-Bevelands herinneringen op aan de watersnood van 1953. Het volledige fragment is hier na te luisteren.

Psalm 121 op z’n „Zuud-Bevelans”

Psalm 121

Tegen de bergen zie ik op:

oôgten van noord toet zuud

welk mèns elp mien ier uut?

Mien Elper is den Eêre God,

die ei aolles eschaepe.

Um waekt en za nie slaepe.

Je voeten zù nie wankel stae

a was’t a jie verschrikt,

of stuukt of naebie zwikt.

God zelf ei noait z’n tied verdae

mie vaek kriege of slaepe.

Ie zurg voe aol Zien schaepen.

D’n Eêr verschiet z’n oôgen nie.

Israels Wachter waekt

a was’t a ’t doenker raekt.

Net as je schae’ is Um d’r bie:

de zunne za gin kwaed doe,

de maene je gin zeêr doe.

Den Eêuwigen stae voe je in,

wan Um zie zonder meêr

mie liefde op je neer –

bewaer je kommen en je gaen.

Je ziele, eêl je leven

staet in Zien and eschreve.

Verzeêuwsieng in ’t Zuud-Bevelans dialect deur Hannie Oele.

Uitdrukkingen en woorden

zei me dat is ’s achteran: zeg me dat eens na

vroeher oan de mènsen dikkels ‘n êêle kôôje huus: vroeger hadden de mensen vaak een groot aantal kinderen

kwà, gae mn’n padje korte: kom, ik ga naar huis

dà’s glad hin wêr: helemaal niet waar

’t is mossel of vis: hij is maar klein

aolzenleven: vast en zeker

dulve: sloot

’êêlehans: gans, helemaal

’ès en dès: heen en weer

impersant: tegelijkertijd

mirrug: middag

naebie: bijna

overlèsten: onlangs

serie Moerstaal

Dit is het zesde deel in een serie van acht over plaatselijke dialecten.