Bergoglio is een jezuïet die doorgaat voor een man van gebed, eenvoudig leeft en bekendstaat om zijn verdediging van de armen. Dat maakt hem al anders dan zijn voorganger, die ingewikkelde theologische en filosofische boeken schreef. Bergoglio heeft weliswaar een degelijke filosofische en theologische opleiding, een graad in de wijsbegeerte, maar beschouwt aandacht voor sociale kwesties als de belangrijkste taak van de kerk. Hij is tegenstander van leerstellige twisten in de kerk.

Daarin verschilt Franciscus van Ratzinger, die jarenlang hoofd van de Congregatie voor de Geloofsleer was (de opvolger van de inquisitie) en verantwoordelijk voor veroordelingen van kritische roomse theologen, zoals bevrijdingstheologen in Latijns-Amerika. De nieuwe paus is geen aanhanger van de progressieve bevrijdingstheologie, maar wel een fervent criticus van het kapitalisme en het neoliberalisme. „We leven in het meest ongelijke deel van de wereld, dat het meest is gegroeid, maar dat de ellende het minst heeft verminderd”, zo zei hij in 2007 tegen Latijns-Amerikaanse bisschoppen. De onrechtvaardige verdeling van goederen veroorzaakt volgens hem „sociale zonde”, die het uitschreeuwt naar de hemel.

Kortom, hij staat in de lijn van zijn ‘naamgenoot’ Franciscus van Assisi, die de rijkdom en de luxe van de kerk kritiseerde en een eenvoudig leven in navolging van Christus voorstond. Zoals Franciscus van Assisi zich identificeerde met het uitschot van de toenmalige maatschappij, de pestlijders, zo brengt de nieuwe paus een groot deel van zijn tijd door in de sloppenwijken. Hij beschuldigde mede-kerkleiders van hypocrisie en zei dat die waren vergeten dat Jezus Christus lepralijders waste en met prostituees at.

De nieuwe paus heeft zijn instemming betuigd met de ethische leer van de kerk, zoals ten aanzien van abortus en euthanasie. Hij staat achter de kerkelijke leer over homoseksualiteit, al keert hij zich tegen elke vorm van onrechtvaardige discriminatie jegens homoseksuelen. Hij is ook sterk gekant tegen wetgeving die in 2010 door de Argentijnse regering is aanvaard over het homohuwelijk. Hij noemde het een „afschrikwekkende antropologische erfenis”, „een destructieve pretentie tegen Gods plan.” Adoptie door homoseksuelen omschrijft hij als een vorm van discriminatie van kinderen.

De nieuwe paus heeft zich weinig uitgelaten over klassieke roomse dogma’s. Daarvoor is hij te zeer gericht op de sociale noden van deze wereld. Ze zijn voor hem ook de vanzelfsprekende waarheden die geen discussies behoeven. Als hij zich uitlaat over de eucharistie, dan is dat in het kader van een oproep om de hostie niet te geven aan mensen die zich schuldig maken aan misdaden.

De nieuwe paus is een aanhanger van de volksdevotie van Maria en ging daarom vandaag al naar de Mariabasiliek Santa Maria Maggiore in Rome. Dat typeert de paus: sociaal bewogen, loyaal aan Rome. Maar hoe kan het ook anders voor een paus.

Het blijft wel interessant hoe de nieuwe kerkvorst zijn standpunt zal bepalen ten aanzien van Luther en de komende herdenking van 500 jaar Reformatie. Daarvoor heeft Ratzinger enige aanzetten gegeven, al waren die ook zo voorzichtig dat protestanten daarover geen illusies hoeven te hebben.