Midden in het dorp staat onverzettelijk de hervormde kerk, een bakstenen gebouw met een scheve toren van bijna 30 meter. P. de Vos uit de Voorstraat heeft de sleutel van de kerk en wil de deuren wel even opendoen.

Binnen is het stil. Het houten kerkdak is hoog en roodbruin van kleur. Wanden zijn wit­gepleisterd. Links en rechts van de preekstoel hangen collectezakken aan lange stokken, die zijn op zondag nog steeds in gebruik. Op de galerij staat een pneumatisch orgel van de firma Spiering uit Dordrecht.

Tijdens de watersnoodramp van 1 februari 1953 stond het water in de kerk 3,20 meter hoog. De banken dreven door de ruimte. Ook de kansel liep onder water, maar de kansel­bijbel bleef droog. Het kerkbezoek is droevig, zegt De Vos. „Zondags­morgens zijn er zo’n vijftig kerkgangers, ’s avonds zijn dat er dertig, soms veertig.” Lag de totstandkoming van de Protestantse Kerk misschien gevoelig? „Dat is hier bijna stilletjes verlopen. Er zijn natuurlijk wel een paar mensen hersteld hervormd geworden, die kerken nu in Sint Maartensdijk. Maar het heeft nooit veel spanningen gegeven.”

Aan de Prins Bernhardstraat staat de kerk van de oud gereformeerde gemeente in Nederland. Het is een sober en ernstig gebouw, met een nieuwe vleugel uit 2005. De gemeente was tot 1962 een vrije gemeente, waar ds. J. Fraanje, predikant van de Gereformeerde Gemeenten, nog wel eens voorging op bid- en dankdagen. Scriba C. Vos: „De gemeente is sinds 1962 gediend door ds. J. W. Slager, ds. J. van Prooijen, ds. J. Schinkelshoek en ds. G. Gerritsen. Sinds 2011 is ds. Th. L. Zwartbol onze predikant.”

Het dorp Stavenisse telt ongeveer 1700 inwoners. Van hen zijn er ruim 700 lid of dooplid van de oud gereformeerde gemeente. „Sommigen vinden Stavenisse daardoor een echt oud gereformeerd dorp”, zegt Vos. „Maar de verhoudingen liggen hier niet zo scherp. Er is respect voor elkaar, dat geldt ook de onkerkelijken die in het dorp wonen.”

Het eiland Tholen, waarop Stave­nisse ligt, telt meerdere gereformeerde gemeenten, zoals Tholen, Sint Annaland, Poortvliet en Scherpenisse. Stavenisse heeft echter nooit een gereformeerde gemeente gehad. „Doordat hier altijd gelegenheid was om onder het Woord te verkeren, was er kennelijk geen behoefte aan. Er zijn enkele gezinnen die zondags naar de gereformeerde gemeente in Scherpenisse gaan.”

In de kerk aan de Prins Bernhard­straat wijst Vos naar de kansel. „We hebben hier naar goed Zeeuws gebruik zondags drie diensten. De middagdienst is er altijd leesdienst.”

Links en rechts staan de kerken­raadsbanken, voor twee dienstdoende ouderlingen en zes diakenen. Er zijn nog twee ouderlingen die vanwege hun leeftijd geen dienst meer kunnen doen, maar zij blijven gewoon ouderling: B. de Ruiter (88 jaar) en L. W. Roozemond (90 jaar). Vos: „Roozemond was al 83 jaar toen hij ouderling werd. Maar hij heeft nog veel voor de gemeente mogen betekenen.”

Tegenover de preekstoel staat het orgel, van de firma Van Leeuwen uit Leiderdorp. „Ds. Zwartbol zegt wel eens: Stave­nissenaars kunnen goed zingen.”
In de consistorie staan de prekenboeken in een kast, waaronder enkele series: ”Der vaderen erfenis”, ”Gehoord onder vele getuigen”, ”Gezette Hoogtijden”.

Achter de oud gereformeerde kerk bevindt zich de nieuwe begraafplaats. Daar liggen de graven van de ouderlingen Eerland en Den Braber. Iets verderop is ds. Schinkelshoek begraven. 
In ”’t Bos” ligt de oude begraafplaats. Vos wijst: „Hier werden de verdronken Stavenissenaars begraven.” In een aparte hoek staan 75 kleine zerkjes, allemaal identiek, dicht tegen elkaar geschurkt. In steen zijn treurige letters uitgehakt, allemaal echt Stavenisser namen: Quist, Goede­gebuure, Wielaard, Hage. Hier ligt ook het graf van Leendert Johannes Potappel.

Dit is het derde artikel in een serie over het kerkelijk leven in Zeeland. Dinsdag deel 4.

Toen het water kwam

In de nacht van zaterdag op zondag 1 februari 1953 liep Stavenisse onder water. Zeker 150 Stavenissenaars verdronken. Dat was een op de tien dorpsbewoners.
Onder hen bevond zich Leendert Johannes Potappel, al 46 jaar lang ouderling van wat nu de oud gereformeerde gemeente is. Hij woonde, samen met het gezin van zijn zuster, in een huisje onder aan de Molendijk. Dertien dagen na de ramp werd hij door ds. Joh. van der Poel begraven op de begraafplaats van Bergen op Zoom. Toen het water was gezakt werd Potappel, samen met veel andere verdronken dorpsgenoten, herbegraven in Stavenisse.