Volg in dit liveblog de ontwikkelingen op de voet.

18.30 uur: Liveblog gesloten – De redactie sluit dit liveblog. Dank voor de belangstelling.

18.06 uur: Samenvatting van het nieuws – Lees hier een samenvatting van de uitspraak in de zaak Breivik.

17.37 uur: Zitting gesloten – De rechter sluit de zitting.

17.36 uur: Aanklager denkt over hoger beroep – Volgens de rechter wil de aanklager nog nadenken over hij in hoger beroep gaat.

17.33 uur: Breivik biedt excuses aan – Breivik probeerde een statement te maken door zijn excuses aan te bieden aan alle militante nationalisten in Europa, maar de rechter onderbrak hem.

17.30 uur: Breivik aan het woord – Breivik voert aan het eind van de zitting het woord: „Ik erken deze rechtbank niet, want die steunt multiculturalisten. Ik kan deze straf niet accepteren, want ik erken jullie niet.” Breiviks advocaat zegt niet in hoger beroep te willen gaan.

17.11 uur: Samenvatting – De rechter leest het onderdeel samenvatting voor. Inmiddels duurt de zitting al meer dan zes uur.

16.47 uur: Zitting wordt hervat – De zitting wordt weer hervat.

16.37 uur: Nog een uur – Het voorlezen van het vonnis duurt nog een uur, zo laten de tolken aan journalist Jeroen Wollaars. Daarna voert Breivik zelf nog het woord.

16.32 uur: Schorsing van 15 minuten – De zitting is voor een kwartier geschorst.

16.30 uur: Aanklagers besloten nog niet – De hoofdaanklager laat inmiddels weten dat er nog geen beslissing is genomen over wel of geen hoger beroep.

16.10 uur: Geen hoger beroep – De openbaar aanklagers hebben aan Aftenposten laten weten niet in hoger beroep te gaan. Dat meldt journalist Luuk Mulder via Twitter. De advocaat van Breivik liet eerder weten niet in hoger beroep te gaan. Daarmee is het vonnis van vandaag dus definitief.

15.50 uur: Na een korte break – Na een korte pauze gaat de rechter verder met het betoog. Centraal staat nu het oordeel van de rechtbank over de twee rapporten die zijn verschenen over Breiviks toerekeningsvatbaarheid. Die spraken elkaar tegen. De rechtbank vindt Breivik toerekeningsvatbaar. De rechter beargumenteert waarom ze het andere rapport terzijde schuift.

15.27 uur: Slachtoffers levenslang – Lees hier het hoofdredactioneel commentaar van vandaag: Nabestaanden slachtoffers Breivik hebben levenslang.

15.23 uur: Rechtsextremistisch – Volgens de rechtbank is Breiviks gedachtegoed ‘gangbaar’ in rechtsextremistische kringen en is dat niet het gevolg van een psychotische aard.

14.48 uur: Psychotisch of niet? – De vraag waar de rechtbank voor stond: was Breivik tijdens zijn daad in een psychose of niet? Journalist Jeroen Wollaars twittert dat de rechtbank de geschiedenis in dook en zegt: Ontoerekeningsvatbaarheid geldt alleen voor heel duidelijke psychotische patiënten. Volgens het oordeel van de vijf rechters viel Breivik daar dus niet onder en is toerekeningsvatbaar verklaard, zoals hij zelf ook graag wilde. Het zou volgens de rechters ook geen zin hebben om iemand tot behandeling te veroordelen terwijl hij zelf graag gestraft wil worden, zoals Breivik.

14.41 uur: Politici – Noorse politici zijn vooral blij dat de rechtszaak tegen Breivik wordt afgesloten en dat de Noorse samenleving verder kan. Tegelijkertijd gaan er voorzichtige stemmen op voor andere regels voor psychiatrisch onderzoek in het rechtsproces. „Ik ben blij dat het vonnis staat”, stelt André Oktay Dahl. Hij is justitiewoordvoerder van de Noorse conservatieve partij Høyre, met 30 van de 169 zetels de derde partij in het Noorse parlement. Maar hij zet vraagtekens bij de rol van het psychiatrisch onderzoek tijdens het proces. Er kwamen twee tegengestelde rapporten: het ene vond Breivik wel geestesziek, het andere niet. (ANP)

14.27 uur: Toerekeningsvatbaar – De rechter zal nu uiteenzetten waarom de rechtbank Breivik toerekeningsvatbaar vindt. De rechters zijn met de toerekeningsvatbaarheid van Breivik ingegaan tegen de eis van het openbaar ministerie. De aanklagers hadden geëist dat de rechtbank hem ontoerekeningsvatbaar zou verklaren.

14.00 uur: Strafbare feiten – Rechter Lyng is klaar met het voorlezen van alle details over de overlevenden. Dat moet voor de nabestaanden een opluchting zijn. Nu wordt uiteen gezet onder welke wetsartikelen Breiviks daden vallen, twittert journalist Luuk Mulder.

13.55 uur: Centre for Terrorism and Counterterrorism – „Het enige wat voor de Noren telt, is dat Breivik voorgoed wegblijft uit de maatschappij. Of hij toerekeningsvatbaar is of niet, boeit hen niet zo.” Dat zei Beatrice de Graaf vrijdag. Ze is onderzoeker bij het Centre for Terrorism and Counterterrorism van de Universiteit Leiden. Haar onderzoeksteam is nu in Oslo en kijkt naar de impact die het proces heeft gehad op overlevenden en nabestaanden van Breiviks terreurdaden.

13.13 uur: Hervat – De zitting is hervat. Na de lijsten met overledenen volgen nu de zwaargewonden op Utøya.

12.40 uur: Hoger beroep – Breivik gaat niet in hoger beroep tegen zijn veroordeling tot 21 jaar celstraf. Dat heeft zijn advocaat vrijdag gezegd. Breivik had eerder al aangegeven niet in beroep te gaan als hij toerekeningsvatbaar wordt verklaard. Dat is gebeurd.

12.22 uur: Pauze – Het proces is geschorst tot ca. 13.00 uur.

12.01 uur: Overlevende – De Noorse overlevende Eivind Rindal twittert: Opnieuw hoor ik hoe mijn vrienden werden gedood. Rindal getuigde eerder in het proces tegen Breivik.

11.42 uur: Breivik negeren – Trine Aamodt, die haar zoon Diderik verloor bij de aanslagen op Utøya, hoopt dat de zaak tegen Breivik na vandaag is afgerond. Ze pleit ervoor om Breivik te negeren en hoopt niet te veel meer van en over hem te horen, zegt ze in de Noorse krant Dagbladet. Voor de nabestaanden in de zaal zijn het opnieuw moeilijke momenten: de overledenen van Utøya worden voorgelezen.

11.36 uur: Vonnis na een jaar – Breivik is vrijdag ruim een jaar na de aanslagen in Oslo en op Utøya veroordeeld. Bekijk hier een chronologisch overzicht van het proces.

11.29 uur: Opluchting nabestaanden – De nabestaanden en slachtoffers reageerden opgelucht op het vonnis van de Noorse rechters. Het was stil in de rechtszaal toen de rechters het vonnis velden. De nabestaanden waren zichtbaar aangeslagen, maar ook tevreden met de uitspraak. (ANP)

11.11 uur: Levensloop – De rechtbank doorliep de levensloop van Breivik. Ook de Noorse krant VG deed dat: bekijk hier het leven van Breivik in een tijdlijn.

11.04 uur: Eerlijk oordeel – Advocaat Larsen, advocate die een aantal nabestaanden bijstaat, spreekt van een eerlijk oordeel in deze Noorse krant. Volgens haar was het voor de slachtoffers moeilijk geweest als Breivik niet toerekeningsvatbaar was verklaard.

10.52 uur: Aanslag – Logischerwijs volgt nu een gedetailleerde beschrijving van de gevolgen van de bomaanslag in Oslo, en later de aanslag op het eiland Utøya. Voor de nabestaanden een moeilijk moment, zo zegt journalist Luuk Mulder op twitter (aanwezig in de rechtszaal). Breivik blijft onaangedaan.

10.49 uur: Voorbereiding Utoya – De rechtbank neemt nu uitvoerig de tijd om de voorbereidingen voor de aanslagen in Oslo en op Utoya voor te lezen. Breivik heeft onder andere anabolen kuren genomen, geschoten op een schietclub, 130 uur het spel Call of Duty gespeeld

10.43: Radicalisering – Breivik verklaarde over zijn radicalisering dat hij meerdere malen aangevallen was door moslims. Hiervoor is volgens de rechtbank geen bewijs gevonden. Dat geldt ook voor het vermeende Knights Templar netwerk.

10.39 uur: Cel – Neem hier een kijkje in de gevangeniscel van Breivik.

10.32 uur: Reactie Breivik – Breivik krijgt aan het einde van de dag kort de gelegenheid te reageren. De massamoordenaar heeft twee korte speeches voorbereid, zo werd woensdag duidelijk.

10.17 uur: Per vijf jaar – Na de 21 jaar celstraf zal er elke vijf jaar een evaluatie zijn. Wanneer Breivik dan nog een gevaar voor de samenleving vormt, kan de straf per vijf jaar verlengd worden. Meer over deze straf is te lezen op Wikipedia.

10.08 uur: Onderbouwing – Direct na het vonnis is rechter Arntzen begonnen met het voorlezen van de onderbouwing van het vonnis die bestaat uit 90 pagina’s. Vermoedelijk wordt hier zo’n 5 uur de tijd voor genomen. Stap voor stap wordt de jeugd van Breivik doorgenomen. Breivik en zijn advocaat maken aantekeningen.

10.06 uur: Breivik blij – Breivik zal blij zijn met deze uitspraak, dit was wat hij wilde; toerekeningsvatbaar verklaard worden. Breivik lachte terwijl het vonnis werd voorgelezen. Twee onderzoeken door verschillende psychiaters spraken elkaar tegen, de een verklaarde Breivik geestelijk gezond, de ander niet. De 5 rechters waren unaniem in hun oordeel.
Breivik zei eerder dat hij niet in hoger beroep zou gaan als hij toerekeningsvatbaar zou worden verklaard.

10.03 uur: Vonnis – Breivik wordt schuldig bevonden en is daarmee toerekeningsvatbaar. Hij krijgt de maximale celstraf van 21 jaar. Die straf kan worden verlengd als de 33-jarige Noor nog als gevaar voor de samenleving wordt gezien.

10.00 uur: Zitting – Wenche Elizabeth Arntzen, de rechter, opent de uitspraak. De zitting is begonnen

9.59 uur: Breivik – Breivik is in de zaal aanwezig. Geschoren en in pak ziet hij er keurig uit. Hij schroomt niet om zich heen te kijken en oogt ontspannen, met een kleine lach haast triomfantelijk.

9.56 uur: Aanklagers en verdediging – De aanklagers en de verdediging zijn in de zaal. Vlak achter de plaats waar Breivik straks zit hebben de nabestaanden hun plek.

9.51 uur Vonnis, dan uitleg – Om tien uur volgt eerst de uitspraak, daarna hebben de rechters zes uur de tijd om het vonnis toe te lichtten. Het wordt óf een gevangenisstraf voor Breivik, óf tbs, een combinatie daarvan is in Noorwegen niet mogelijk.

9.30 uur: Breivik aangekomen – Anders Breivik is gearriveerd bij de rechtbank, waar hij rond 10.10 uur zijn vonnis zal horen voorlezen.

9.00 uur: Nederlandse journalisten – 
Verschillende Nederlandse journalisten volgen het proces op locatie. Onder hen Jeroen Wollaars, Rolien Créton en Luuk Mulder. Via Twitter doen ze verslag.

8.37 uur: Nabestaanden – 
Dat de slachtoffers van de terreurdaden van de Noor Anders Behring Breivik een stem hebben gekregen in het proces, lijkt een positief effect te hebben op de verwerking van de gebeurtenissen. Dat heeft Beatrice de Graaf, onderzoeker bij het Centre for Terrorism and Counterterrorism van de Universiteit Leiden, vrijdag gezegd op BNR Nieuwsradio.

De Graaf is nu met een aantal collega’s in Oslo en doet onderzoek naar de impact van de uitspraak op overlevenden en nabestaanden. Zij baseert haar voorlopige conclusie op de eerste 140 interviews met nabestaanden die de onderzoekers afnamen. „Het proces heeft Breivik een podium gegeven, maar zeker ook de nabestaanden.”

Een terrorismeproces kan volgens de onderzoeker meerdere effecten hebben op de hele samenleving. Wat haar in Noorwegen opvalt, is dat de Noren het proces niet zien als een vorm van vergelding. Zij richten zich veel meer op verzoening. „Ze willen vooral laten zien dat Breivik de open Noorse samenleving niet kapot kan maken.”