Mladic probeert Nederlandse rechter uit zijn stoel te krijgen
DEN HAAG – Ratko Mladic is bezig zijn rechter bij het Joegoslaviëtribunaal, Fons Orie, te wraken, maar de rechtszaak gaat waarschijnlijk gewoon door. Morgen begint het megaproces.
Sinds het proces tegen PVV-leider Wilders weet iedereen in Nederland hoe een wraking werkt. Zodra de aangeklaagde dit woord laat vallen, wordt het proces subiet stilgelegd, totdat een andere rechtbank heeft beslist over de wraking. Maar bij het Joegoslaviëtribunaal gaat dat anders. „We gaan gewoon door met de voorbereidingen”, aldus een woordvoerder van het tribunaal. „Mocht de president de zaak toch willen schorsen, dan horen wij het wel.”
Mladics advocaat trad vrijdag naar buiten met zijn wrakingsverzoek. Het feit dat hij hier nog geen week voor het begin van het proces mee kwam, spreekt in zijn nadeel. „De feiten op grond waarvan hij wil wraken, waren allang bekend”, reageert prof. Göran Sluiter, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. „Daar had hij niet mee hoeven wachten tot vlak voor de zitting.”
De raadsman probeert op drie gronden Ories partijdigheid te bewijzen. In de eerste plaats herinnert hij aan Ories vroegere werk als advocaat bij het tribunaal, in de jaren 90. In zijn verdediging van Dusko Tadic zou Orie hebben gezegd dat niet deze politieman schuldig was, maar zijn hogere bazen, te weten Milosevic, Karadzic en Mladic. Daarmee, zo zegt advocaat Lukic, heeft Orie zich jaren geleden uitgesproken over de schuldvraag met betrekking tot generaal Mladic.
De verdediging van Mladic roept ook Ories betrokkenheid als rechter bij de zaak-Galic in herinnering. Die werd schuldig bevonden aan de bloedige belegering van Sarajevo. Volgens de verdediging van Mladic heeft Orie „een sterk persoonlijk belang om zijn bevindingen tijdens de zaak-Galic intact te laten”, en is Mladic daarom bij voorbaat al veroordeeld.
Bovendien heeft Orie zich als rechter in de zaak-Krajisnik uitgesproken over Mladic, namelijk dat deze deel zou uitmaken van de „gezamenlijke criminele onderneming” van de Serviërs tegen de Bosniërs. Opnieuw een uitspraak dus waarin Orie zich over de schuld van Mladic uitlaat. Deze uitlatingen van Orie over Mladic zijn opvallend. In het gesprek voor deze krant –dat vrijdag werd gepubliceerd, maar al in november 2011 werd gehouden– weigerde Orie zich over de zaak-Mladic uit te laten. Sinds hij als rechter direct aan de zaak-Mladic is verbonden, treedt hij dus behoedzamer op.
Ten slotte vindt Mladic’ advocaat dat Ories Nederlanderschap hem parten zal gaan spelen tijdens het proces. Niet alleen heeft hij daarom een bijzondere betrokkenheid op de geschiedenis rond Srebrenica. In 1995 werden daar zeker 7000 mannen gedood, terwijl Nederlandse VN-militairen de enclave zouden beschermen.
Aanklager Brammertz wil een groot aantal van deze Nederlandse ex-blauwhelmen van Dutchbat als getuigen oproepen. De verdediging van Mladic voorziet dat Orie zichzelf daarbij niet zal kunnen losmaken van zijn Nederlandse identiteit en hun dus extra geloofwaardigheid toekent. Als Nederlander deelt hij sowieso al in de vernedering die de val van Srebrenica voor Nederland betekende.
De wrakingspoging van Orie komt vrijwel letterlijk overeen met een verzoek van de verdedigers van Karadzic uit 2008. Ook toen werd de Nederlandse rechter van vooringenomenheid beschuldigd op grond van eerdere vonnissen op en grond van zijn nationaliteit.
De president van het tribunaal besloot toen de hete juridische aardappel te omzeilen en haalde Orie om administratieve redenen van de zaak af. Een andere rechter zou Karadzic gaan berechten. Hij kon dat doen omdat de zaak nog in een voorstadium verkeerde.
Een herhaling van die oplossing is onmogelijk. Morgenochtend om 9.00 uur betreedt Orie zowel als Mladic de rechtszaal. Als de president van het tribunaal besluit de rechter te vervangen, moet waarschijnlijk ook de voorbereiding van de zaak opnieuw worden gedaan. Dat levert dus naast prestigeverlies voor Orie en het tribunaal ook tijdverlies op. Dat zou niet goed overkomen bij de geldschieters, die vinden dat het tribunaal sneller moet werken aan de sluiting van het geheel.
Juristen hechten het meeste gewicht aan het argument dat Orie zich in eerdere vonnissen al heeft uitgelaten over Mladic. Hierbij speelt mee dat het Joegoslavische conflict beperkt was en dat dezelfde kwesties natuurlijk regelmatig terugkeren in de tientallen vonnissen. Het is moeilijk een rechter te vinden die nog niet met Srebrenica in aanraking is gekomen.
„Idealiter gezien werk je met rechters die helemaal vrij naar de zaak kijken”, zegt prof. Sluiter. „Ik vermoed dat Orie daarom zijn werk zal voortzetten.”
