Voor orthodoxe christenen in de zuidelijke staat moet het besluit van het parlement een soort déjà vu zijn, al waren de wetten bijna een eeuw geleden nog strenger. Als gevolg van de in 1925 aangenomen wet-Butler was het in Tennessee toen zelfs verboden om op scholen de evolutieleer te onderwijzen. Wie dat wel deed, kon voor de rechter worden gedaagd.

Dat gebeurde ook. Op 9 juli 1925 begon in het bergdorp Dayton de rechtszaak tegen de 24-jarige biologieleraar J. Th. Scopes. Hij had zijn leerlingen verteld dat de aarde miljoenen jaren oud is en de mens afstamt van diersoorten.

Scopes, die zelf rond moest zien te komen van een mager salaris, was door de bemiddelde ingenieur George W. Rappelyea ertoe overgehaald om een rechtszaak uit te lokken. Over kosten behoefde hij zich niet druk te maken. Die werden betaald.

De zaak die de staat tegen deze tamelijk onervaren docent had aangespannen, kreeg al spoedig de benaming ”apenproces”. Vanaf het begin was het een waar mediaspektakel. Talloze journalisten waren naar de kleine mijnwerkersplaats in Tennessee getrokken om verslag te doen. En voor het eerst in de geschiedenis was een proces in heel de VS via de radio te volgen.

Deze abnormaal grote aandacht voor het proces hing samen met de verbijstering bij de intellectuele elite aan de dichtbevolkte oostkust dat in het zuiden „de achterlijkheid van het enghartig christendom het leek te winnen van de rede en de wetenschap.” Althans, dat probeerden de media onder aanvoering van de roemruchte journalist H. L. Menken het publiek wijs te maken.

De advocaten van Scopes waren voorzichtiger. Zij zeiden dat de rechtszaak geen gevolg was van een strijd tussen christenen en seculiere humanisten, maar tussen verdraagzame, goed onderlegde en onverdraagzame, verduisterde christenen. Met name richtten zij hun pijlen op de aanklager, William Jennings Bryan die zij als „enghartige godsdienstfanaat” neerzetten.

Bryan, die minister was geweest en drie keer kandidaat stond voor het presidentschap, trok zich van de aantijgingen niets aan; zelfs niet toen de advocaten –heel ongebruikelijk– hem aan een verhoor onderwierpen om hem belachelijk te maken.

Hij wees erop dat er geen wetenschapper is die het sluitende bewijs kan leveren dat de ene diersoort uit de andere voortkomt. „Toch noemen ze ons onverdraagzame domkoppen, omdat we onze Bijbel niet weggooien en omdat we het voor bewezen houden dat van de 
2 of 3 miljoen diersoorten er niet één tot een ander herleid kan worden.” Tijdens zijn betoog kreeg Bryan bijval van het publiek, dat luid „amen” riep.

De jury kwam na de partijen te hebben gehoord binnen acht minuten tot de conclusie dat biologieleraar Scopes de wet had overtreden. De rechter bepaalde de hoogte van de straf: 100 dollar boete. Na de uitspraak werd de zitting met gebed besloten.

De voorstanders van het scheppingsverhaal, in die tijd al vaak fundamentalisten genoemd, juichten. Toch bracht de zaak hun niet alleen voordeel. Juist het apenproces bezorgde de evangelicals in de VS een negatief imago van bekrompen geesten.

Het onderwijs in de evolutieleer bleef in Tennessee jarenlang verboden. Maar onder invloed van de secularisatie keerde het tij. In 1983 verklaarde 80 procent van de leerkrachten in de zuidelijke zich niet te kunnen vinden in de scheppingsleer. Die werd dan ook vaak niet meer gedoceerd.

Pogingen om het onderwijs in het scheppingsverhaal in ere te herstellen, liepen stuk. In 1996 sneuvelde in Tennessee een wetsvoorstel waarin stond dat leerkrachten konden worden ontslagen als ze beweerden dat de evolutietheorie de enige waarheid was. Precies het tegenovergestelde van de uitspraak van het apenproces van 1925.

Woensdag kwam daar verandering in. Voortaan mag het scheppingsverhaal weer op openbare scholen worden verteld. Een poging van gouverneur Bill Haslam om een veto over de wet uit te spreken, mislukte. Onderwijs in het scheppingsverhaal mag weer, maar hoeft niet.

Lees ook:

Het woord ter discussie in het apenproces

Homepage Scopes Trial