Al meer dan een eeuw daalt het kerkbezoek in Engeland. Bedehuizen op het platteland verkeren soms in deerniswekkende staat. In de steden is menig kerkgebouw buiten het stadscentrum omgebouwd tot multifunctionele voorziening. Toch noemt ruim de helft van de Engelse bevolking zich anno 2012 christen. Al betekent dat allerminst dat men zich wil laten leiden door het Woord van God.

Wat dat betreft legt het vorige week gepubliceerde onderzoek naar het aantal Britten dat zich christen noemt, uitgevoerd door een marketingbureau in opdracht van de atheïstische Richard Dawkins Foundation, „de vinger op de zere plek.” Dat zegt prof. dr. Benno van der Toren, docent dogmatiek aan Wycliffe Hall, een predikantenopleiding van de Anglicaanse Kerk aan de universiteit van Oxford, en bijzonder hoogleraar charismatische vernieuwing aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Volgens hem kent Engeland veel cultuurchristenen. „Dat christendom heeft vaak weinig te maken met een persoonlijk geloof.”

Prof. Van der Toren constateert dat er in het Verenigd Koninkrijk sprake is van een langzame neergang van het christendom. „De afname van het kerkbezoek speelt al meer dan een eeuw. Wat dat betreft is de situatie anders dan in Nederland. Daar zorgde de verzuiling jaren voor een hechte kerkgemeenschap. In veel plaatsen werd de ontkerkelijking daardoor later zichtbaar.”

Handvol

Ds. B. A. Ramsbottom, voorganger van de Bethel Strict Baptist Chapel te Luton en inmiddels 82 jaar oud, zag gedurende zijn leven het kerkbezoek afnemen. „Ik mag nu 45 jaar de gemeente van Luton dienen. Toen ik hier begon, waren er chapels in de stad waar iedere zondag 400 tot 500 mensen samenkwamen. De kerkgebouwen zijn er nog, maar de diensten trekken slechts een handvol bezoekers.”

De oorzaak van de leegloop van de kerken zoekt ds. Ramsbottom in het tanende Schriftgezag. „Het verloop begon toen men in de 19e eeuw de autoriteit van de Heilige Schrift ging verwerpen. Geleidelijk gingen daarna alle dogma’s op de helling. Want wat maakt het uit wat de Bijbel zegt over de christelijke levenswandel, of over de ambten, als Gods Woord beschouwd wordt als een gewoon boek?”

Dr. Pieter Lalleman, decaan van Spurgeon College in Londen, een opleidingsinstituut voor baptistenvoorgangers, onderstreept dat lid zijn van de kerk voor veel Engelsen „net zoiets is als actief zijn in het buurtwerk of de historische vereniging. Mensen houden van tradities.”

Toch is er op dat punt een opvallende ontwikkeling gaande, stelt prof. Van der Toren. „Steeds meer van deze ‘cultuurchristenen’ zeggen hardop: we zijn eigenlijk geen christen meer. Dat is precies wat de bekende atheïst Richard Dawkins al langer beweert.”

Dr. Lalleman ziet parallellen tussen Engeland en Nederland. „In beide landen hebben veel mensen de kerk vaarwel gezegd, maar zeggen de meeste mensen nog wel religieus te zijn.” Het grote verschil tussen de twee landen is volgens dr. Lalleman de verwevenheid van kerk en staat in Groot-Brittannië. „De koningin is als staatshoofd én hoofd van de kerk het symbool van de christelijke wortels van de samenleving.”

Daarnaast speelt volgens Van der Toren een grote rol dat de Anglicaanse Kerk nog steeds een behoorlijke machtsbasis heeft in het land. „Bisschoppen zijn publieke figuren. Een aantal zit in de House of Lords. Dat de koningin het hoofd is van de kerk en dat de regering bisschoppen benoemt, bevordert een burgerlijk christendom, dat inhoudelijk echter gemakkelijk verwatert.”

Kerk en staat

Dat de kerkelijke machtsstructuur onder druk komt te staan, hoeft volgens de beide in Engeland werkende Nederlanders niet het ergste te zijn wat de Engelse kerk kan overkomen. Dr. Lalleman: „Ik ben voor een scheiding van kerk en staat. Die kent Engeland nog niet. Als baptist loop je daar nog wel eens tegenaan. Je bent toch een beetje tweederangsburger als je geen lid bent van de staatskerk.”

Ook prof. Van der Toren vindt het van ondergeschikt belang hoe de structuur van de Anglicaanse Kerk zich ontwikkelt. „Veel meer waarde hecht ik eraan of de kerk een manier vindt om in de postmoderne cultuur mensen aan zich te binden. Er is toekomst voor kerken waar de noodzakelijkheid van een persoonlijk geloof in Christus verkondigd wordt.”

Een van de opvallendste geluiden komt op dat punt van George Carey, voormalig aartsbisschop van Canterbury. Hij verzet zich regelmatig publiekelijk tegen het militante secularisme in het Verenigd Koninkrijk. Volgens de vroegere aartsbisschop moeten kerken het volk weer kennis van de Bijbel bijbrengen. Hij herinnert zich hoe het zondagsschoolonderwijs grote delen van de Engelse samenleving stempelde. „Het is onze taak om in deze tijd hetzelfde te doen, zelfs als het niet meer mogelijk is om het op precies dezelfde wijze te doen als vroeger”, zei hij vorig jaar in een toespraak.

Eindtijd

Dr. Lalleman verwacht dat het publieke debat over religie in Engeland nog een tijd aanhoudt. „Sommigen, zoals oud-aartsbisschop Carey, zien in het militante atheïsme tekenen van de eindtijd. Ik weet niet of dat terecht is. Het dwingt christenen wel om na te denken over de vraag wat onopgeefbaar is.”

De baptistenvoorganger vreest dat de Britse samenleving zich de komende jaren niet positief ontwikkelt. „Kijk naar de rechtszaken die zijn gevoerd over de vraag of mensen op hun werk kleding met religieuze symbolen mogen dragen. Of tegen pensionhouders die vanwege hun geloofsovertuiging er moeite mee hadden dat twee homo’s het bed met elkaar deelden. Zij haalden bakzeil. De verdraagzaamheid jegens minderheden wordt er niet beter op.”

Ook ds. Ramsbottom is pessimistisch. „We leven in het laatste der dagen. Wat dat betekent, ontvouwt zich voor onze ogen.” De predikant hoopt op een opwekking, zoals die er in de 18e eeuw was onder predikers als Whitefield. „Er is veel ten kwade veranderd in Engeland, maar God kan nog wonderen doen.”

De predikant is niet zonder hoop. In zijn eigen gemeente merkt hij dat er een nieuwe generatie opstaat die „dicht bij de Heere wil leven.” Meer in het algemeen overheerst zorg. „De afval van God en Zijn heilzame geboden is algemeen. De Heere kan dat in één keer veranderen, jawel. Maar Hij kan zich in Zijn vrijmacht ook van ons terugtrekken.”

Britse vorstin wijst op belang kerk voor samenleving

Hoewel zich in het Verenigd Koninkrijk een kloof aftekent tussen gelovigen en ongelovigen, verdedigt de Britse koningin Elizabeth II openlijk het belang van religie en het christelijk geloof.

Daags na het verschijnen van een onderzoek waaruit bleek dat net iets meer dan de helft van de bevolking zich christen noemt, onderstreepte de koningin in een toespraak in Lambeth Palace de kracht van het geloof in de samenleving. „De wijze waarop de gevestigde kerk zich manifesteert wordt soms verkeerd begrepen en naar mijn overtuiging ondergewaardeerd”, aldus de vorstin.

Volgens de Britse monarch is het doel van de kerk niet om het anglicanisme te verdedigen tegen andere religies. „Daarentegen heeft de kerk een taak om de vrijheid van godsdienst in dit land te verdedigen.”

De majesteit deed haar uitspraak tijdens een ontmoeting met vertegenwoordigers van de negen grootste religieuze stromingen in het Verenigd Koninkrijk.

De Britse koningin meent dat de Engelse staatskerk bij haar land hoort. „Ze is met ons verweven”, aldus Elizabeth II. Ze haalde daarmee een uitspraak aan van de 19e-eeuwse bioloog Thomas Huxley. 
Die was een vriend van Darwin, maar had ook grote waardering voor de kerk.

Britse commentatoren noemen de uitlatingen van de koningin een „zeldzame interventie” in de „verbale oorlog” die in Groot-Brittannië al langere tijd gaande is tussen christenen en atheïsten. „De koningin spreekt zich zelden publiekelijk uit over haar religieuze overtuiging, ook al is ze het hoofd van de Anglicaanse Kerk”, aldus The Telegraph.

De Engelse vorstin staat niet alleen in haar zorgen over de soms fanatieke wijze waarop antichristelijke en antireligieuze krachten zich in het Verenigd Koninkrijk laten horen. Barones Warsi, voorzitter van de Conservatieve Partij, minister en moslim, stelde deze maand dat de Britse samenleving bedreigd wordt door het opkomende „militante secularisme.” Dat doet haar denken aan „totalitaire regimes.”

Barones Warsi meent dat Britten, om een steviger fundament te leggen onder de samenleving, hun religieuze identiteit sterker moeten beleven.

De laatste tien jaar zijn er in Engeland diverse rechtszaken gevoerd waarin uitingen van het christelijk geloof in de samenleving veroordeeld werden. Bekend is de rechtszaak tegen twee pensionhouders, die op grond van hun geloofsovertuiging een homoseksueel paar niet toestond in hun pension het bed te delen. Ook waren er rechtszaken tegen mensen die op hun werk kleding of sieraden droegen met daarin christelijke symbolen.

Twee weken geleden verbood een Engelse rechter de gemeenteraad van Bideford om zijn vergaderingen nog langer met een ambtsgebed te beginnen. Deze uitspraak werd vorige week tenietgedaan door een aanpassing in de regelgeving. Staatssecretaris Pickles, verantwoordelijk voor lokaal bestuur, paste de voorschriften voor gemeenteraden aan. Deze mogen nu zelf weten of ze een gebed doen of niet.

Onderzoek

In opdracht van de atheïstische Richard Dawkins Foundation deed het Londense marktonderzoeksbureau Ipsos MORI vorig jaar een representatieve steekproef onder de Britse bevolking. Doel was te meten hoeveel van de 61,8 miljoen inwoners van het Verenigd Koninkrijk zich anno 2011 christen noemen. De uitkomst van het op 14 februari gepresenteerde onderzoek vermeldt dat 54 procent van de ondervraagden zich christen noemt. Van hen zegt 28 procent een persoonlijk geloof te hebben, 72 procent voert zijn christelijke identiteit terug op het feit dat hij of zij als kind gedoopt is. Tien jaar geleden noemde nog 74 procent van de Britten zich christen.

Op de website van onderzoeksinstituut Ipsos MORI is een rapportage te lezen naar aanleiding van het onderzoek naar het christendom in het Verenigd Koninkrijk.

Lees hier een reactie op het onderzoek van prof. Benno van der Toren.