Het gaat om het verhaal van opvarende Gerrit de Veer zelf, vertaald in modern Nederlands, en daarnaast om twee romans. Een van Dick van de Heuvel, gebaseerd op het filmscenario, en een van Lieneke Dijkzeul.

Gerrit de Veer was aanwezig bij de tweede en de derde verkenningstocht ”om de Noord”. Alle drie de reizen heeft hij beschreven in een boek, dat voor het eerst in 1598 uitkwam. Het werd direct een internationale bestseller. Vertalingen in het Frans, Duits en het Latijn verschenen in hetzelfde jaar, om later gevolgd te worden door een Italiaanse en een Engelse vertaling.

Tweede expeditie

Het was allemaal begonnen met het idee dat er bij de poolcirkel niet veel ijs zou zijn. Tenslotte scheen de zon er dag en nacht, dus er kon nooit veel zeewater bevroren zijn. Dat dat rond Nova Zembla wel het geval was, kwam door rivierijs dat naar zee stroomde, veronderstelde men.

In 1594 vond de eerste verkenningstocht plaats, die de opwinding in de Republiek enorm deed toenemen: de ontdekkers dachten zuidelijk van Nova Zembla een doorgang naar China te hebben gevonden! Daarom werd een tweede expeditie uitgerust, nu met zeven schepen. Dit werd echter een ramp: alles wat mis kon lopen, liep mis.

Derde reis

Maar Willem Barentsz en de predikant en cartograaf Petrus Plancius hadden nooit geloofd in die doorgang zuidelijk van Nova Zembla. Daarom zorgt een aantal kooplieden er in 1596 voor dat er een nieuwe tocht kan plaatsvinden. De boot van schipper Heemskerk en stuurman Barentsz, waar Gerrit de Veer ook op voer, rondt de noordelijke kop van Nova Zembla, maar raakt dan in het ijs vast. Dat maakt de overwintering in het Behouden Huys noodzakelijk. Pas in oktober 1597 zullen de mannen weer in Amsterdam arriveren.

Vooral de derde reis is door Gerrit de Veer heel precies beschreven en in de hedendaagse vertaling gemakkelijk te lezen. De uitgebreide inleiding van Roeper en Wildeman zet alles in perspectief, waardoor het meer wordt dan een voor moderne begrippen vooral ongelooflijk verhaal.

Vloeken

Niet voor niets heeft Gerrit de Veers dagboek als ondertitel ”Het ware verhaal”. Het is een beetje raar dat uitgever Lemniscaat bij de roman van Lieneke Dijkzeul eveneens kiest voor de ondertitel ”Het ware verhaal”. Ook al is het dan een roman die heel waarheids­getrouw De Veers dagboek verbeeldt, het blijft toch een roman.

De uitgever presenteert het boek met de ronkende volzin: „Lieneke Dijkzeul verrast het publiek met haar eerste historische roman voor volwassenen.” Dat is natuurlijk prima, ware het niet dat Dijkzeul een aantal jaren eerder een jeugdboek heeft geschreven onder de veel mooiere titel ”Bevroren tijd”. En laat dit nu hetzelfde verhaal zijn… Dat wordt echter nergens in het boek vermeld.

Is het dan bewerkt voor volwassenen? Dat klopt, op een enkel plekje zijn wat wijzigingen aangebracht. En hoe maak je nu een jeugdboek geschikt voor volwassenen? Voornamelijk door er een aantal vloeken aan toe te voegen!

Dat is jammer, want het is verder een heel goede roman. Prachtig hoe Dijkzeul mannen, van wie we door Gerrit de Veer alle namen weten, tot leven wekt en een eigen karakter geeft. Prachtig hoe ze dicht bij het verslag van De Veer blijft, en toch er een heel eigen spanning in legt. Maar mocht u ”Bevroren tijd” ergens tegenkomen, dan zou ik dat liever aanschaffen.

Zwak boek

Ten slotte het filmscenario van Nova Zembla, geschreven door Dick van den Heuvel. Om maar met de deur in huis te vallen: het is een zeer zwak boek. Het rammelt taalkundig, historisch en verhaaltechnisch, terwijl ook de inleving te wensen overlaat.

Zinnen als „Vervolgens sloeg ze een harde zucht, waarvan Gerrit twijfelde of hij het niet in echo’s hoorde weergalmen door de kerk”, doen de maag van iedere taalliefhebber omkeren. Ook historisch rammelt er van alles: aardappels in de zestiende eeuw en Amsterdam een multiculturele samenleving, terwijl er nog geen Nederlands schip naar de Oost is geweest. Daarbij gaat het boek door de verteltrant mank aan een gebrek aan spanning.

Blijkbaar is het ook al niet belangrijk om historische figuren recht te doen. Zo houdt ds. Plancius een preek op zondag die eerder op een verkooppraatje voor de ontdekkingsreis lijkt, terwijl zijn dochter nota bene bij het orgel in de lege kerk gemeenschap met Gerrit de Veer heeft. Men kan zich blijkbaar niet voorstellen dat een predikant de Bijbel van kaft tot kaft serieus kan nemen en daarnaast ook een goed cartograaf kan zijn.

Gevaarlijke gek

Ook Willem Barentsz wordt afgeschilderd als een gevaarlijke gek die de overwintering van tevoren al bedacht had. Dat laat zien dat er te weinig historisch onderzoek is gedaan om tot een eerlijke beschrijving te komen.

Tegelijk wijkt dit boekje veel verder van het verhaal van Gerrit de Veer af dan Dijkzeuls roman. Dat is niet erg, als er goede redenen voor zijn en als het een goed verhaal oplevert. Dat is hier niet het geval. Om nog één ding te noemen: het feit dat Gerrit de Veer tien minuten „rustig water­trappend” in de Noordelijke IJszee wacht tot zijn makkers met een ijsbeer hebben afgerekend, is gezien de temperaturen daar niet echt voor de hand liggend.

Al met al zou het goed zijn geweest als schrijver en uitgever nog eens hadden gedacht aan dat oude gezegde: „Hoe komt het toch”, zei Snel tegen Goed, „dat ik u zo weinig ontmoet?”

Boekgegevens

”Nova Zembla. Het ware verhaal”, door Gerrit de Veer, vert. Vibeke Roeper en Diederick Wildeman; uitg. Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 2536 913 2; 176 blz.; € 10,-;

”De overwintering op Nova Zembla. Het ware verhaal”, door Lieneke Dijkzeul; uitg. Lemniscaat, Rotterdam, 2011; ISBN 978 90 4770 400 3; 247 blz.; € 18,95;

”Nova Zembla. Liefde bevriest nooit. Naar het filmscenario van Hugo Heinen en Reinout Oerlemans”, door Dick van den Heuvel; uitg. Carrera, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 4881 319 3; 222 blz.; € 15,-.