Het plan leidde tot verbijstering in binnen- en buitenland, omdat het de bodem wegsloeg onder een net moeizaam tot stand gekomen Europees akkoord over maatregelen om de Griekse staatsschuld de baas te worden.

De socialistische bewindsman was dan ook van alle kanten onder druk komen te staan. In de aanloop naar de G20-top in Cannes hadden de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Franse president Nicolas Sarkozy woensdagavond al verklaard dat Athene de al toegezegde volgende steunbetaling van 8 miljard euro niet krijgt, als er geen duidelijkheid komt over de referendumplannen.

Donderdagochtend spraken ook Griekse ministers zich uit tegen de referendumplannen, onder wie nota bene de portefeuillehouder van Financiën, Evangelos Venizelos. „Onder deze omstandigheden is een referendum juist datgene wat het land niet nodig heeft”, aldus de minister volgens een bron bij zijn ministerie.

Tot overmaat van ramp heeft Papandreou ook het vertrouwen van de meerderheid van het parlement verloren. Volgens de Griekse staatstelevisie hebben twee parlementariërs van zijn socialistische Pasok-partij het vertrouwen in de regeringsleider opgezegd.

Een regering van nationale eenheid lijkt nu een mogelijke oplossing. Er werd donderdag dan ook overlegd met de grootste oppositiepartij, de conservatieve Nea Dimokratia (ND). Die is tot nu tegen het akkoord met EU en Internationaal Monetair Fonds (IMF) geweest omdat de opgelegde bezuinigingen de recessie in Griekenland juist zouden verergeren, maar Papandreou heeft ND naar eigen zeggen nu over de streep gehaald.

Een ander struikelblok in de onderhandelingen blijft: ND-leider Antonis Samaras wil zo snel mogelijk nieuwe verkiezingen, liefst over enkele weken, terwijl Papandreou die in de huidige situatie „catastrofaal” zou vinden. Ook eist de ND dat Papandreou aftreedt als premier.

In deze situatie van onzekerheid wordt ook nagedacht over scenario’s waarbij Griekenland niet binnen de eurozone ’gered’ kan worden. Een woordvoerster van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de EU, zei donderdag desgevraagd dat het niet mogelijk is Griekenland de euro af te pakken zonder dat het ook de unie verlaat. „Het verdrag voorziet nu niet in een exit uit de eurozone zonder ook uit de EU te vertrekken”, aldus de zegsvrouw.

Nederland

Het kabinet reageerde donderdag voorzichtig op het bericht dat de Griekse premier George Papandreou bereid is af te zien van een referendum over het Europese reddingspakket voor zijn land. Maar de vlag gaat bij minister Jan Kees de Jager van Financiën nog niet uit; daarvoor is het „veel te vroeg” zei hij na een debat in de Tweede Kamer.

Dat debat was voor een groot deel gegaan over de consequenties van een Grieks nee tegen het reddingsplan dat de leiders van de eurozone vorige week in Brussel overeen waren gekomen. Griekenland zou bij een afwijzing in een referendum waarschijnlijk failliet gaan.

De PvdA wilde weten wat daarvan de gevolgen zijn. De Jager ging daar niet in detail op in en verwees naar eerdere mededelingen dat een wanordelijk verlopen faillissement van Griekenland Nederland „vele tientallen miljarden euro’s” kan kosten. En nog veel meer als Nederland daardoor in een recessie belandt.

Beurzen

Na de berichten uit Griekenland sloten de Europese beurzen af met stevige winst. De AEX-index sloot 2,1 procent hoger op 304,50 punten. De MidKap-index ging 1,6 procent vooruit tot 474,17 punten. In Frankfurt, Londen en Parijs bedroegen de winsten 1,1 tot 2,8 procent.

De graadmeters openden al met winst in de hoop dat het referendum van tafel zou gaan. Daarna volgden berichten over het al dan niet aftreden van Papandreou elkaar in hoog tempo op. De Duitse bondskanselier en de Franse president gaven Papandreou te verstaan dat hij niet op geld hoeft te rekenen zolang Griekenland zijn beloften niet nakomt.