Eeuwenlang was het een plek voor inkeer en bezinning, luisterden mensen er naar de preek, zongen ze psalmen en gezangen. Nu klinkt er stampende muziek en is de ruimte gevuld met sportshirts, voetbalschoenen en baseballpetten.

In het gebouw waar nu Aktiesport zit in Dordrecht, kwam van 1635 tot 1985 de Waalse gemeente samen. De boogramen en het versierde plafond in de winkel laten nog iets van de oorspronkelijke functie zien.

De kerk is een van de sporen die de Waalse gemeente in Dordrecht in haar 425-jarig bestaan heeft nagelaten in de het stadsbeeld van Dordrecht. Langs de Oude Maas herinneren de straatnamen Binnen Walevest en Buiten Walevest aan de aanwezigheid van Waalse families uit de zeventiende eeuw.

In het zuidelijk deel van de stad dankt de reformatorische Polyanderschool haar naam aan Johannes Polyander, predikant in de Waalse kerk van 1591 tot 1611.

In de Augustijnenkerk, in het centrum van Dordrecht, bevinden zich de graven van Louys de Geer en zijn zoon, een edelman uit de omgeving van Luik die in 1596 naar Dordrecht kwam en lid werd van de Franstalige gemeente.

De Waalse gemeente werd in 1586 opgericht. De leden waren voornamelijk protestantse vluchtelingen uit (het huidige) België en Frankrijk, die hun land verlieten vanwege vervolging door rooms-katholieken. Na een tweede stroom vluchtelingen in de zeventiende eeuw, de hugenoten, groeide de gemeente tot ruim honderd leden.

De Waalse kerk kreeg geen eigen gebouw, maar mocht van de gemeente Dordrecht gebruikmaken van de Nieuwkerk. In 1578 verhuisden de leden naar de Wijnkoperskapel in de Wijnstraat, de huidige Boterbeurs. Op die plek werden tot 1635 de diensten gehouden. Daarna kreeg de gemeente de Gasthuiskapel ter beschikking, waarin nu Aktiesport is gevestigd.

Omdat de gemeenteraad in 1985 het gebouw voor commerciële doeleinden wilde gebruiken, moest de gemeente verhuizen. In ruil voor de Gasthuiskapel mocht de Waalse kerk in de Statenzaal in het Hof, het voormalige Augustijnenklooster in de binnenstad, haar diensten houden. Een historische plek waar Statenleden in 1575 de Unie van Dordrecht ondertekenden, waarin godsdienstvrijheid voor iedereen werd gewaarborgd.

In de Statenzaal kerkt de gemeente nu nog. Eén keer in de twee weken op zondag komen de dertig leden samen voor een dienst in het Frans. Een aangrenzende opslagkamer doet dienst als consistorie.

Het grootste gedeelte van de leden (zo’n 90 procent) bestaat uit Nederlanders die geïnteresseerd zijn in de Franse taal en zich aangetrokken voelen door de kleinschaligheid van de gemeente, maar ook Franstalige Afrikanen en mensen wier moedertaal Frans is, bezoeken de dienst.

Ds. R. L. Dewandeler, sinds 2005 predikant van de Waalse kerken in Dordrecht, Breda en Middelburg, omschrijft de gemeente als een „open, verdraagzame en gastvrije gemeente. Onze leden zijn afkomstig van verschillende modaliteiten. Wat ons bindt, is de taal. Dan ga je niet ruziën over regels. Wij willen openstaan voor mensen van verschillende achtergronden en voor nieuwe manieren om het christelijke geloof te beleven.”

Welke boodschap brengt hij ’s zondags aan de gemeente? „De kerk moet ten dienste staan van de samenleving, moet een klein laboratorium zijn voor hoofddebatten in de samenleving. Een belangrijk thema vandaag is integratie. De Waalse kerk kan daar veel over zeggen, ze is opgebouwd door vluchtelingen. Ik probeer via de verhalen over het volk van Israël, dat ook veel heeft moeten vluchten, lijnen te trekken naar vandaag. Maar ik stel meer vragen dan ik antwoorden geef, moet ik eerlijk zeggen.”

Helaas voor de gemeente kan ze niet in de Statenzaal in het Hof blijven kerken en moet ze binnenkort opnieuw verkassen. De gemeente Dordrecht heeft plannen om in het Hof een historisch erfgoedcentrum te vestigen en zou graag zien dat de Waalse kerk voor 1 juli 2012 de Statenzaal verlaat.

De Waalse gemeente gaat hier vooralsnog niet mee akkoord, tenzij er voor die datum een alternatief is. De Waalse gemeente zou graag samen met de lutherse gemeente de Trinitatiskapel aan de Vriesestraat gebruiken. De gemeenteraad beraadt zich nog op de financiële consequenties van deze stap. Dordrecht heeft in 1863 met de Waalse kerk afgesproken in haar huisvesting te voorzien „zolang de gemeente bestaat.”

Over de toekomst van de gemeente wil hij niet veel kwijt. „Het is een interessante, maar niet de allerbelangrijkste vraag hoe lang onze gemeente blijft bestaan. Ik richt me liever op het heden. Instituten zijn een middel. Ze worden geboren en verdwijnen ook weer een keer.”

Ter gelegenheid van het jubileum is er tot en met 25 oktober een tentoonstelling over de geschiedenis van de Waalse gemeente in Dordrecht in de gewelven van het Hof (onder de Statenzaal).

„Gemeente voelt als één grote familie”

Française Anne-Claire Zwaan-Moulin (29) uit Zwijndrecht kwam vanwege haar huwelijk vier jaar geleden in Nederland wonen. Ze ging op zoek naar een kerk waar ze zich „op haar gemak voelde.”

In de Waalse kerk in Dordrecht vond ze geestelijk onderdak. „Ik ben rooms-katholiek opgevoed en heb hier ook twee rooms-katholieke kerken bezocht, maar ik voelde me er niet echt welkom. Dat was in de Waalse gemeente anders. Mensen toonden belangstelling en hadden aandacht voor mij, zodat ik me snel thuis voelde.”

Zwaan omschrijft de gemeente als een „kleine, gastvrije gemeenschap. Iedereen kent elkaar. We kunnen op elkaar rekenen. Het voelt als één grote familie. Ons dochtertje van anderhalf heeft er gewoon een paar opa’s en oma’s bij gekregen, zeggen mijn man en ik wel eens tegen elkaar.”

Het feit dat de gemeente openstaat voor alle mensen vindt Zwaan de grootste kracht en boodschap van de Waalse kerk in Dordrecht. „Iedereen is welkom en doet ertoe.”

Zwaan verwacht dat de gemeente nog wel even blijft bestaan. „De gemeenteleden zijn zo actief en positief. Zij organiseren van alles. Dat enthousiasme verdwijnt niet zomaar. Dat wordt vast doorgegeven aan de nieuwe generatie.”

Franstalige gemeente met overwegend Nederlanders

De Waalse kerk (in het Frans: ”Eglise Wallone”) in Nederland is ontstaan doordat eind zestiende eeuw veel calvinisten –vanwege vervolging door rooms-katholieken– uit de Zuidelijke Nederlanden naar Holland vluchtten.

In Nederland richtten zij aparte Franstalige gemeenten op, in totaal 43. De eerste ontstond in 1574 in Middelburg.

Na de val van Antwerpen, het laatste zuidelijke calvinistische bolwerk, in 1585 werden er veel nieuwe Waalse kerken gevormd.

Eind zeventiende eeuw, als gevolg van de herroeping van het Edict van Nantes in 1685, vluchtten veel hugenoten uit Frankrijk naar Nederland. Zij werden opgenomen in de Waals hervormde gemeenten of stichtten nieuwe gemeenten. Hierdoor groeide het aantal Waalse gemeenten tot 80.

Door de toenemende integratie van deze vluchtelingen in de Nederlandse samenleving, met name in de achttiende eeuw, daalde het aantal Waalse gemeenten snel. Momenteel zijn er nog veertien over, te weten in Amsterdam, Arnhem, Breda, Delft, Den Haag, Dordrecht, Groningen, Haarlem, Leiden, Maastricht, Middelburg, Rotterdam, Utrecht en Zwolle.

De voertaal in de gemeenten is nog altijd Frans, zowel wat betreft de eredienst als de andere activiteiten. Bij informele gelegenheden wordt echter ook wel Nederlands gesproken.

Het aantal leden per gemeente ligt gemiddeld rond de twintig. De leden zijn voor het grootste gedeelte Nederlanders. Ook Franstalige gezinnen, tijdelijk of definitief in Nederland gevestigd, maken deel uit van deze gemeenten. Zij zijn bijvoorbeeld afkomstig uit België, Frankrijk, Zwitserland, Kameroen en Madagaskar. In de laatste jaren van de twintigste eeuw heeft de komst van Afrikaanse vluchtelingen voor de opbloei van sommige gemeenten gezorgd.

Er zijn zes predikanten in Nederland, wat maakt dat veel kerken maar om de veertien dagen een dienst houden. Deze predikanten worden door de Waalse gemeenten zelf onderhouden.

De Waalse kerk valt sinds 1816 onder de Nederlandse Hervormde Kerk. Sinds 2004 behoren zij tot de Protestantse Kerk in Nederland.

Binnen de Protestantse Kerk in Nederland vormt zij een afzonderlijke classis en stuurt een eigen afgevaardigde naar de synodevergaderingen. Men onderhoudt hechte banden met Franstalige calvinistische kerken in België, Frankrijk en andere landen.

De ”Echo Wallon”, het informatiebulletin van de Waalse gemeenten, heeft een kleine 500 abonnees. Het verschijnt tien keer per jaar met belangrijke informatie over de veertien gemeenten.

De Waalse kerk organiseert jaarlijks een landelijke bijeenkomst voor alle gemeenten.