Hoelang zal de politieke samenwerking tussen VVD, CDA en PVV standhouden? Dat hangt vooral af van de PVV, zo is de gedachte. Maar dinsdag bleek dat ook de rol van de oppositie van betekenis is. De linkse fracties deden wat ze eigenlijk niet wilden, namelijk de coalitiepartners in elkaars armen drijven.
Wie heeft de eigenlijke macht van het minderheidskabinet van VVD en CDA in handen? Wilders, zo betoogde de linkse oppositie dinsdag tijdens de eerste dag van het debat over de regeringsverklaring. „Wilders’ wil is wet”, zo stelde PvdA-fractieleider Cohen. Zijn SP-collega Roemer schamperde: „Schaduwpremier Wilders trekt aan de touwtjes, want laten we eerlijk zijn, vak K regeert, maar vak G regisseert.” Thieme van de Partij voor de Dieren sprak over een kabinet „powered by Geert Wilders.” En D66, dat zich als eenzaam in het politieke midden positioneerde, stelde bij monde van fractieleider Pechtold: „Wilders krijgt een marionettenkabinet.”
Toch blijkt het niet zo eenvoudig te liggen. De kersverse premier Rutte en de fractieleiders van CDA en VVD, Van Haersma Buma en Blok, legden de oppositie uit dat het gedoogakkoord ook verplichtingen voor Wilders meebrengt. De PVV verbindt zich middels de handtekening van haar leider aan de bezuinigingen van 18 miljard euro.
En sinds dinsdag kan Wilders het niet maken om zomaar onder gemaakte afspraken uit te komen. Hij zou dan het verwijt kunnen krijgen dat hij ”taqiyyah” pleegt. Taqiyyah is een begrip uit de islam en houdt in dat moslims de waarheid niet hoeven te spreken als dat de zaak van hun godsdienst dient. Daarom is het volgens Wilders heel moeilijk te bepalen of moslims de waarheid spreken of niet. PvdA, GroenLinks en D66 buitelden over Wilders heen toen hij via een interruptie werd gevraagd om zijn visie op taqiyyah, die hij in de media naar voren had gebracht, te verduidelijken. Ze hekelden het feit dat hij hiermee alle moslims in één klap weg zet als potentieel onbetrouwbaar.
Wilders is het dus aan zijn stand verplicht om niet alleen de lusten, maar ook de lasten uit het gedoogakkoord dat hij sloot met VVD en CDA te steunen. En dinsdag heeft hij dat –opnieuw– toegezegd: de PVV staat voor zijn handtekening.
Al aam het begin van de eerste dag bleek dat Wilders niet op oorlogspad was. Direct nadat Rutte zijn regeringsverklaring had afgelegd, sprak hij van een „heel mooi optreden” van de premier. „Een heel mooie start, er stond wel iemand. Hij bracht het heel erg goed.” Volgens Wilders noemde Rutte keurig alle punten die ook voor de PVV van belang zijn. „Het was een fair verhaal, er stond iemand die het met passie bracht.”
Op het thema waar Wilders’ inbreng werd gevreesd, namelijk de kwestie van het dubbele paspoort van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (VWS), was ook de toon gematigd. Hij zou wel gaan vragen aan de CDA-bewindsvrouw om haar Zweedse paspoort in te leveren. Als ze niet wil voldoen aan dat verzoek, zal de PVV zich daarbij neerleggen. Een motie van wantrouwen dient hij niet gaan in. Dat deed Wilders drieëneenhalf jaar geleden wel bij de staatssecretarissen van PvdA-huize, Albayrak en Aboutaleb. Als motivatie voor het verschil in benadering gaf de PVV’er als verklaring dat hij toen wel wilde dat het kabinet snel zou verdwijnen en nu niet. Daarmee was de toon gezet en was de angel al uit het debat voor het goed en wel begon.
De linkse partijen deden alle moeite om de coalitiepartners tegenover elkaar uit te spelen. „De VVD lost bij lange na het financiële tekort op lange termijn niet op, terwijl er sprake is van forse lastenverzwaring. En het CDA betaalt met een forse scheiding der geesten en het vertrek van tot nu toe aansprekende partijgenoten uit de actieve politiek”, zo stelde PvdA’er Cohen.
De sociaaldemocraat sprak het CDA zelfs direct aan op het inburgeringsexamen: „Huwelijksmigranten die na drie jaar hun inburgeringsexamen niet hebben gehaald of hun werk zijn kwijt geraakt, worden uitgezet. In die drie jaar is een gezin gevormd, zijn kinderen geboren. Beseft het kabinet, beseft het CDA, dat dit rechtstreeks indruist tegen het grondrecht waarin gezinnen beschermd worden tegen de staat?” zo vroeg Cohen.
GroenLinksleider Halsema en D66-voorman Pechtold verweten het CDA „politieke hypocrisie”, omdat het met de PVV in zee was gegaan „Had u dan ook een gedoogakkoord kunnen sluiten met een partij die het christendom als een politieke ideologie beschouwde, de Bijbel wilde verbieden en betitelde als een fascistisch boek?” vroeg Halsema.
Deze aanvallen op het CDA leverden uiteindelijk het tegendeel op van wat de linkse oppositiefracties beoogden. Ze weekten het CDA niet los uit de coalitie met VVD en PVV, maar ze dwongen fractievoorzitter Van Haersma Buma juist het kabinet meer te omarmen. De christendemocraat betoogde gedreven en overtuigend dat het regeerakkoord tussen VVD en CDA pal staat voor de „rechten en vrijheden die voor het CDA zo belangrijk zijn. Vrijheden die niet kunnen zonder verantwoordelijkheden.”
De CDA-fractievoorzitter wees Pechtold erop dat die juist wilde dat VVD, CDA en PVV na de ingewikkelde verkiezingsuitslag samen gingen praten over politieke samenwerking. „Wij nemen verantwoordelijkheid om het land door een moeilijke periode te loodsen. Dat is geen hypocrisie, dat is verantwoordelijkheid nemen.” Zo bond de linkse oppositie het CDA nog meer aan de politieke samenwerking met PVV.
De linkse oppositie richtte niet alleen haar pijlen op het CDA, maar ook op de VVD. Hoe konden de liberalen ooit in een coalitie stappen die helemaal geen hervormingen wil van arbeidsmarkt en gezondheidszorg? De nieuwe VVD-fractievoorzitter, Blok, kreeg het verwijt voor de voeten geworpen dat hij zich heeft laten gijzelen door de PVV, die van deze hervormingen niets wilde weten.
Blok werd zo gedwongen om het kabinetsbeleid voor zijn rekening te nemen. Hij deed dat met de nodige passie en legde omstandig uit dat er grote aanpassingen komen in het overheidsbestuur, bij de regelingen voor jonggehandicapten, bij het belonen van leraren en op de huurmarkt. Het overtuigde de linkse partijen overigens niet.
De VVD koos daarbij nadrukkelijk ook voor de tegenaanval. Blok strooide regelmatig met pittige teksten: „Meneer Cohen moet zijn eigen verkiezingsprogramma lezen”, en: „zo af en toe loont het toch echt om het regeerakkoord te lezen.” Op de vraag van Halsema of de VVD zich ook zorgen maakt over de 600 miljard euro aan hypotheekschulden, antwoordde Blok bits: „Als u uw zin had gekregen, was de huizenmarkt ingestort.”
Al met al waren aan het einde van de eerste dag over de regeringsverklaringen de tegenstellingen tussen oppositie en coalitie eerder groter dan kleiner. En dat terwijl de kersverse premier, Rutte, in zijn regeringsverklaring zo sterk benadrukte dat het minderheidskabinet van CDA en VVD nu juist de samenwerking wilde zoeken met de andere partijen in de Tweede Kamer.
Uiteindelijk werd die handschoen alleen opgepakt door D66 en SGP. D66 zal zelf ook met constructieve voorstellen komen en de SGP wil het kabinet „een faire kans” geven. PvdA-fractievoorzitter Cohen en ChristenUniefractievoorzitter Rouvoet verklaarden met zoveel woorden dat zij er geen trek in hebben dit kabinet in het zadel te houden. „Wij hebben grote en principiële bezwaren tegen dit kabinet en tegen het gedoog- en regeerakkoord. Wij lenen er ons daarom niet voor om de scheuren van deze coalitie dicht te plamuren of de scherven van Wilders op te vegen”, aldus Cohen.
En Rouvoet besloot zijn speech met de woorden: „Als dit kabinet echter voor de steun van de PVV bereid is een gedoogakkoord te sluiten, kan ze er niet op rekenen dat de steun van mijn fractie gratis is. We zijn wel gouvernementeel, maar niet gek.”
