„Het waren weken vol spanning”, herinnert predikants­weduwe H. Ligtenberg-Hardeman (91) zich. Ze woont sinds tien jaar weer in het Ederveense huis waarin ze opgroeide. „In 1944 was ik gediplomeerd als kraamverzorgster. Niet alleen in Ederveense gezinnen werden kinderen geboren, maar ook bij de evacués uit Arnhem en Renkum. In vrijwel elk huis zaten vluchtelingen. Het was voor mij een heel drukke winter.”

Eind maart begon de bevrijding van Noord-Nederland. Tijdens operatie Quick Anger rukten de bevrijders op van de IJssel richting de Grebbelinie. Wekerom en Lunteren werden op 16 april bevrijd; Voorthuizen, Barneveld, Ede, Bennekom en Wageningen op 17 april.

De geallieerde troepen kregen die 17e april opdracht geen officiële acties in westelijke richting meer te ondernemen. Op 21 april viel het besluit dat de Canadezen toch dichter naar de Grebbelinie zouden oprukken, omdat de Duitsers in het tussenliggende niemandsland wreed hadden opgetreden in dorpen waar de geallieerden even op bezoek waren geweest en waar de bevolking tot voorbarig feestgedruis was overgegaan.

Zo had Renswoude op 17 april een Engelse patrouille met vijftien voertuigen toegejuicht. De Duitsers vluchtten in paniek naar het kasteel. ’s Avonds vertrok de patrouille echter en liepen er Duitse en Nederlandse SS’ers door het dorp.

Ook in Ederveen kwam een geallieerde patrouille. „We dachten bevrijd te zijn”, zegt mevrouw Ligtenberg. Maar ook hier zagen de inwoners hun bevrijders ’s avonds weer vertrekken.

Ederveen werd niemandsland, van twee kanten beschoten. Een groot aantal inwoners vluchtte weg. „Als kraamverzorgster had ik verlof om ’s nachts buiten te komen. Een echtpaar dat dicht bij de spoorlijn woonde, durfde daar ’s nachts niet te blijven vanwege de beschietingen. Ze sliepen hier in het dorp. Op een nacht kwam die man me roepen: er moest een baby geboren worden. Hij durfde zijn huisarts in Veenendaal niet te halen, dus ik moest die bevalling alleen doen. Het bleek nog een tweeling te zijn ook.”

„Hier aan de overkant van de Bruinehorst zat een uit Arnhem geëvacueerd echtpaar. Die vrouw was bij het Rode Kruis. Ze liep op het plein dicht bij ons huis toen er opeens een paar Duitsers op een motor kwamen. Die schoten haar dood, hoewel haar Rode Kruistas duidelijk herkenbaar was. Het was heel tragisch dat ze zo kort voor de bevrijding omkwam. ’k Heb haar afgelegd. Ze werd opgebaard achter het voorraam van het huis waar ze was geëvacueerd. ’s Nachts ging er daar een kogel door het raam. Toen werd m’n hulp ingeroepen om alle glasscherven van het lichaam te verwijderen.”

Een evacué in Ederveen noteerde: „We zijn op het oogenblik geheel van de buitenwereld geïsoleerd, aangezien wij noch Engelsch, noch Duitsch zijn. Het is voor ons dan ook een groote desillusie dat de Engelschen nog niet verder optrekken.”

Op 24 april werd een groot aantal inwoners geëvacueerd. „Wij trokken richting Barneveld”, zegt mevrouw Ligtenberg. Die dag werd Ederveen bevrijd, en de volgende dag –na hevige gevechten– ook Renswoude.

„Pas na de Duitse capitulatie konden we naar huis”, zegt mevrouw Ligtenberg. „Het ondergoed van vader was weg, de koekoeksklok lag in stukken op de grond en een of twee koeien in de stal waren omgekomen.”

Dit is het achtste deel in een serie over de bevrijding van Nederland, 65 jaar geleden. Volgende keer: voedseldroppings.

---

Feiten rond slot Tweede Wereldoorlog
De internationale oorlogssituatie rond 23 april 1945:
23 APRIL: Heinrich Himmler, het hoofd van de SS, onderhandelt met de Zweedse graaf Bernadotte over vrede aan het westfront. Hij wil wel doorvechten met de Russen in het oosten. Hitler weet niets van de besprekingen. Wanneer hij er uiteindelijk van hoort, is hij woedend. Op 27 april blijkt dat de westerse geallieerden alleen akkoord zullen gaan met een volledige Duitse capitulatie op alle fronten.

24 APRIL: Terugtrekkende Duitse troepen vernietigen in de Noord-Italiaanse stad Verona alle bruggen over de Adige, een rivier die de stad doorkruist. De stad, die op een strategische route ligt, telt meerdere historische bruggen, onder andere uit de Romeinse tijd. De Duitsers vernietigen onder andere de Ponte di Castelvecchio en de Ponte Pietra.

25 APRIL: Voorposten van het Amerikaanse en het Russische leger ontmoeten elkaar ’s middags in de buurt van de stad Torgau aan de Elbe, ongeveer 50 kilometer ten noordoosten van Leipzig. Duitsland wordt hierdoor in twee delen gesneden. Een dag later ontmoeten commandanten van de beide legers elkaar in Torgau.