Voor de kredietcrisis kon het niet op in het bankwezen. Lucratieve producten zorgden ervoor dat het geld als vanzelf binnenstroomde. Klanten slikten adviezen voor zoete koek, bij stijgende beurskoersen stelde vrijwel niemand een kritische vraag. Aandeelhouders smulden van de hoge winsten en toezichthouders keken tevreden naar de ‘gezonde’ buffers.

Die tijd is voorbij. De kredietcrisis sloeg kraters in het eigen vermogen van banken. Dalende beurskoersen en de roep om meer transparantie brachten de hoge kosten van koopsompolissen en beleggingsverzekeringen aan het licht. Banken liggen sindsdien onder een vergrootglas. Alle partijen zitten op het puntje van hun stoel. „Het klimaat is veranderd”, stelt hoogleraar bankwezen en financiering Harald Benink. „Niet alleen grote verliezen op kredietportefeuilles leiden tot wantrouwen, ook maatschappelijke onrust over te hoge provisies zorgt voor angst bij klanten. Zij zijn bang voor de gevolgen van claims en lopen weg. Dat is een heel nieuwe dimensie.”

DSB heeft dit aan den lijve ondervonden. De lucratieve producten keren zich als een boemerang tegen het bedrijf. De val van de bank kwam voor de hoogleraar van de Universiteit van Tilburg niet als een verrassing, nadat Pieter Lakeman van Stichting Hypotheekleed op 1 oktober opriep tot een bankrun. „Een onverantwoorde actie. Een bank is geen ijscofabriek. Hij heeft de zaak in een stroomversnelling gebracht, alle ogen waren op DSB gericht. Die gleed vervolgens naar beneden op de glijbaan van vertrouwen. Het is heel moeilijk om dat sentiment te keren.”

Klanten gaven massaal gehoor aan de oproep van Lakeman. Het leidde maandag tot het instellen van een noodregeling.

Hoeveel spaargeld kan een bank missen?

„Als spaartegoeden dalen, heeft dat consequenties voor de liquiditeits­positie. Maar zolang een andere partij, zoals de Europese Centrale Bank, een tekort wil aanvullen, is er niets aan de hand. Diverse factoren bepalen hoelang die situatie kan voortduren. Er bestaat geen formule om te bepalen waar het omslagpunt ligt.”

Heeft de komst van internetbankieren de drempel verlaagd om geld weg te sluizen?

„Voor de gemiddelde spaarder geldt dat zeker. Een spaarder kan nu midden in de nacht zijn geld overboeken. Bij DSB is dat in de nacht van zondag op maandag ook gebeurd, na berichten op Twitter. Vroeger was dat niet mogelijk.”

Deze week lekte een brief van de Autoriteit Financiële Markten uit waarin staat dat DSB zeker niet de enige bank is die torenhoge provisies berekende. Spelen banken met vuur?

„Dat vind ik iets te zwaar aangezet. Andere banken zijn meer in balans. Zij krijgen hun inkomsten uit verschillende bronnen. Dirk Scheringa leefde grotendeels van de provisies. Dat maakte hem veel kwetsbaarder. Pas na het toekennen van een bankvergunning in 2005 ging hij ook leningen verstrekken en spaarrekeningen aanbieden.”

Maar als een willekeurige andere bank onder vuur komt te liggen, dan is er toch geen houden aan?

„Dat hebben we bij Fortis gezien, die bank dreigde vorig jaar om te vallen door een gebrek aan vertrouwen. Daar greep de overheid echter in omdat Fortis een zogeheten systeembank is. Zo’n instelling houdt de overheid op de been, anders zijn de gevolgen voor het financiële systeem niet te overzien. DSB als relatief kleine speler heeft die status niet. Dat weten consumenten en daar stemmen ze hun gedrag op af.”

Vertrouwen is een vluchtige emotie. Kan een bank die actief beïnvloeden?

„Allereerst moet een bank degelijke financiële cijfers kunnen tonen. Verder is de communicatie erg belangrijk. DSB heeft de boel te lang op zijn beloop gelaten. Als je niet doortastend optreedt, begint de vloer onder je voeten maar zo te schuiven.”

Kunnen de toezichthouders hierop invloed uitoefenen?

„De Nederlandsche Bank zal bij afnemend vertrouwen om de tafel gaan met de bestuurstop. In eerste instantie zal de toezichthouder adviezen geven, maar uiteindelijk zal hij dwingend optreden. Als het moet, kan DNB zware middelen inzetten zoals het vervangen van bestuursleden en zelfs het intrekken van de bankvergunning.”

Heeft DNB te laat ingegrepen bij DSB? Het leed was al geschied.

„De timing is erg moeilijk. Als een ingreep van DNB uitlekt, doet dat het vertrouwen ook geen goed. Daarom is het zo moeilijk om een wegglijdende bank te redden. Daarvoor zijn de wettelijke kaders te beperkt. DNB moet soms machteloos toekijken. In de VS is dat anders geregeld. Als een bank daar door het ijs zakt, is er een wettelijke basis voor de centrale bank om de instelling van het ene op het andere moment over te nemen. Na een afslankoperatie wordt de bank doorverkocht. Dat alles kan binnen het tijdsbestek van één weekend. In ons land gaan daar allerlei tijdrovende procedures aan vooraf.”

Wat moet er veranderen in het toezicht?

„Tijdens de recente G20-top is afgesproken de centrale banken meer bevoegdheden te geven. Die besluiten moeten worden vertaald in wetgeving, daar zijn ze in Brussel nu mee bezig. Bij een ruimer mandaat snijdt het mes aan twee kanten. Toezichthouders kunnen adequater optreden en bankiers worden voorzichtiger. Ze weten immers dat bij een grensoverschrijding de toezichthouder direct het roer overneemt en daarbij rigoureuze maatregelen niet schuwt.”

Als het kalf verdronken is…

„Ver voor de crisis klonken vanuit de academische wereld al waarschuwende geluiden dat het de wettelijke kaders niet voldeden en dat banken te weinig eigen vermogen aanhielden. We hebben op de trom geslagen. Maar als het goed gaat, is het lastig om toezichthouders te overtuigen. De risico’s zijn onderschat.”

---

„Er ligt nog brood op de plank”

Bijna 400.000 rekeninghouders van DSB zijn gedupeerd. Van het ene op het andere moment konden ze begin deze week niet meer bij hun geld. Na een oproep op refdag.nl meldden zich diverse DSB-klanten. Drie van hen doen hun verhaal.

Arie (44) uit Geldermalsen heeft sinds juli een betaalrekening bij DSB. Twee jaar geleden vertrok hij als klant bij de Rabobank. Hij ergerde zich aan de oplopende kosten die deze bank in rekening bracht en ging naar de SNS Bank, maar ook die ging geld vragen voor de betaalrekening. Uiteindelijk kwam Arie bij DSB terecht. „Ik kreeg op de lopende rekening zelfs rente.”

De betaalrekening bij SNS hield de inwoner van Geldermalsen aan. „Die wilden we ook opzeggen als DSB bankieren via iDeal zou mogelijk maken. Als we alle bankzaken bij DSB zouden hebben, had ik nu meer gepiept.”

Arie vindt het jammer dat DSB is omgevallen. „We hadden wel wat moeite met de sponsoractiviteiten van Dirk Scheringa: zijn voetbal- en schaatsploegen. Maar als je bij de Rabobank zit, betaal je voor de Rabowielerploeg. Bij welke bank kun je dan nog wel terecht?”

Veel geld had Arie niet op de rekening staan. „We gebruikten het voor lopende dingen. M’n loon kwam erop. Maandag, dinsdag en woensdag heb ik steeds 250 euro gepind. Ik denk dat er nu nog maximaal 200 euro op staat.”

Boodschappen pinnen met een DSB-pas lukte deze week niet. „Dinsdag ging ik met de trein van Houten naar Geldermalsen. Ik wilde mijn treinkaartje bij de automaat betalen, maar dat ging niet. Uiteindelijk mocht ik van de conducteur gratis mee.”

Problemen leveren het DSB-debacle Arie niet op. „Mijn loon wordt deze maand op de SNS-rekening gestort. Het kost wel uren zoeken en omzetten, dat is vervelend. Maar er zijn ergere dingen; er ligt nog brood op de plank en anders halen we dat bij de buren.”

Harde werkers

Tijmen van Slooten uit Huizen opende zo’n tien jaar geleden zijn eerste internet­spaarrekening. „DSB was op dat moment de bank die de op een na de hoogste rente bood. Ik dacht: Laat ik niet voor het hoogste rentetarief gaan. Ik heb me niet heel erg verdiept in de bank, maar vond Noord-Hollanders harde werkers en vertrouwde hen.”

Van Slooten spaarde ongeveer 15.000 euro bij DSB. Hij heeft er vorige week niet aan gedacht het geld weg te halen. „Ik zat toen voor mijn werk in Italië. De week ervoor overwoog ik het wel, maar ik dacht dat het zo’n vaart niet zou lopen.”

Van Slooten verwacht dat hij binnen drie en zes maanden weer bij zijn geld kan. „Het voelt wel wat onrustig. Maar het geld is uiteindelijk van God en niet van mij. Wij hebben alles wat we uit Zijn hand ontvangen, geleend. Ook als ik het allemaal kwijt zou raken, vertrouw ik er op dat God voor mijn gezin blijft zorgen. Voor mij is het een extra les in afhankelijkheid en vertrouwen op Hem.”

De Nederlandsche Bank (DNB) had beter toezicht moeten houden, vindt Van Slooten. „Al lang voordat er een run op het spaargeld ontstond, had DNB moeten ingrijpen.”

Klein bedrag

Martijn van der Laan uit Uddel spaart sinds het derde kwartaal van vorig jaar bij DSB. „Het gaat om een relatief klein bedrag.”

Van der Laan maakte destijds een vergelijking tussen de rentetarieven van verschillende banken. „Voor normale deposito’s kwam DSB als beste uit de bus. De achtergestelde deposito’s hadden nog hogere rentes, maar dat vond ik geen goede optie. Het risico was me te hoog.”

Na de oproep van Lakeman heeft Van der Laan eraan gedacht zijn spaargeld bij DSB weg te halen. Toch deed hij het niet. „Ik heb een deposito voor een jaar. Geld opnemen betekent een boete betalen.”

Erg vervelend vindt Van der Laan de situatie niet. „Ik heb het geld nu niet nodig. Ik kan me wel voorstellen dat het heel naar is voor mensen die een betaal­rekening hebben en niet meer bij hun geld kunnen.”

De inwoner van Uddel denkt dat de invloed van de oproep van Lakeman minder groot was geweest als DSB goed beleid had gevoerd. „Zijn actie vind ik zeer laakbaar. Het lijkt hem puur te gaan om zijn belang en dat van de mensen die bij zijn stichting zijn aangesloten.”